Artyści renesansowi

Leonardo da Vinci

włoski, renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, poeta, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca, geolog.
Urodził się i wychował niedaleko miasta Vinci, będąc nieślubnym synem notariusza ser Piera da Vinci i synem notariusza ser Piera da Vinci i chłopki Cateriny. W rozumieniu współczesnym nie miał nazwiska, człon "da Vinci" oznacza bowiem "z miasta Vinci". Jego pełne nazwisko, nadane mu przy narodzinach, to "Leonardo di ser Piero da Vinci", czyli "Leonardo, syn ser Piera z miasta Vinci”. Leonardo, dążąc do tworzenia rzeczy doskonałych, prowadził bardzo szczegółowe notatki, zapisując nie tylko spostrzeżenia naukowe i artystyczne, ale także osobiste przemyślenia, rozliczenia i listy. Sporządzał je pismem lustrzanym. Być może czynił tak, bo chciał je zachować w tajemnicy, jednak bardziej prawdopodobnym jest, iż wynikało to z jego leworęczności – dzięki takiemu sposobowi pisania nie rozmazywał atramentu.
W pracowni Verrocchia Leonardo zapoznał się z zasadami perspektywy. Doskonale obrazuje to studium perspektywiczne do tła Pokłonu Trzech Króli. Pokazuje liczne linie pomocnicze, prowadzące z punktów położonych przy dolnej krawędzi obrazu do punktu zbieżnego. Im dalej od obserwatora znajdują się przedmioty, tym wydają się mniejsze.
Niektórzy malarze ułatwiali sobie pracę przy konstruowaniu perspektywy, używając spektrografu, który został naszkicowany przez Leonarda. Rysownik spoglądał przez szklaną szybkę na odwzorowany obiekt i umieszczał jego kontury na szkle. Leonardo polecał także podobną pomoc przy wykonywaniu rysunków aktów. Potem w jego dziełach coraz większą rolę odgrywały perspektywa barwna i powietrzna.
Malarz od początku miał świadomość, iż przestrzenne rozmieszczenie przedmiotów można uzyskać dzięki odpowiedniemu rozłożeniu świateł i cieni. Zdefiniował różne rodzaje źródeł światła (np.: światło pochodne, światło odbite) i jego odmiany, m.in.: aria restretta – światło wpadające przez okno i lumo libero – światło rozproszone w plenerze. Modelowanie ciał przy użyciu ciemnych i jasnych punktów badał w swoich szkicach, a doprowadzał do perfekcji w malarstwie.
Artysta był także propagatorem techniki malarskiej zwanej sfumato. Leonardo stosował tę technikę, by pokazać powietrze znajdujące się między przedmiotami. W zapiskach o malarstwie podkreśla, że światło i cień muszą przechodzić w siebie bez tworzenia granic. W dziele Święta Anna Samotrzeć w pełni zrealizował te zasady.
Farby, których używał, powstały z roślin, kory, ziemi i minerałów wymagających zmielenia i roztarcia na proszek, by otrzymać nadający się do użytku pigment. By ułatwić tę czynność, Leonardo skonstruował maszynę do ucierania farb.

Botticelli Sandro, właściwie Alessandro di Mariano Filipepi (1445-1510), włoski malarz wczesnego renesansu. Czynny we Florencji, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły florenckiej Malował obrazy mitologiczne o skomplikowanych treściach, z których najbardziej znane to Alegoria męstwa (1470), Primavera, znana też jako Alegoria wiosny (1477-78), Narodziny Wenus i Mars i Wenus (oba około 1485), Kalumnia Apellesa (około 1495). Malował także obrazy religijne do wszystkich większych kościołów Florencji i portrety (np. G. Medici około 1478). W latach 1481-1483 na zaproszenie papieża Sykstusa IV wykonał freski w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. W latach 90. pod wpływem Savonaroli porzucił pogodny i liryczny ton i malował ekspresyjne i pesymistyczne obrazy religijne (Maria Magdalena u stóp krzyża około 1500, Mistyczne Narodzenie 1501, sceny z życia św. Zenobii około 1500-1505). Jego malarstwo charakteryzuje zamiłowanie do detalu, precyzyjna, dekoracyjna linia oraz chłodny i czysty koloryt. 

Francesca Piero Della (ok. 1420-1492), włoski malarz i teoretyk sztuki, uczeń D. Veneziana, działał we Florencji w latach 1439-1443, następnie w rodzinnym Borgo San Sepolcro, od 1449 na dworze książąt d'Este w Ferrarze (freski w apartamentach), w 1451 w Rimini na dworze Malatestów, Watykanie, Arezo. Zafascynowany perspektywą, malarstwo traktował jako demonstrację głębi i wzajemnego stosunku przedmiotów różnej wielkości, dał temu wyraz w obu pracach teoretycznych z 1460 i 1482. Obserwacje natury poddał wiedzy o bryłach i świetle, w modelunku przedmiotów stosując perspektywę powietrzną i malarską z blaknięciem barw i zanikiem widzialności szczegółów. Inne cechy to: jasny, zimny koloryt, wyważona kompozycja, uproszczona forma. Dzieła: poliptyk Madonna Miłosierdzia, Boże Narodzenie, Chrzest Chrystusa, Biczowanie, Zmartwychwstanie, portret Federigo da Montefeltro.

Rafael, właściwie Raffaello Santi (1483-1520), włoski malarz i architekt. Czołowy przedstawiciel dojrzałego renesansu zarówno w malarstwie, jak i w architekturze.
Rafael doskonalił swój warsztat malarski tworząc słynne Madonny (1500-1504). 1514-1516 sporządził siedem kartonów-wzorów do arrasów watykańskich przeznaczonych do zawieszenia w dolnej strefie Kaplicy Sykstyńskiej.
Kolejnym zadaniem malarskim była dekoracja loggii watykańskich w krużgankach 2. piętra wykonana na zlecenie Leona X w latach 1517-1519 - obejmowała ona 52 epizody biblijne w 13 przęsłach oraz słynne groteski. Mecenasem Rafaela był obok papieża bankier A. Chigi, dla którego artysta zaprojektował kaplicę przy rzymskim kościele Santa Maria del Popolo (od 1512).
Inne prace architektoniczne to: kościół San Eligio degli Orefici w Rzymie (ok. 1509-1520) i również rzymski Palazzo Bresciano Costa (ok. 1515, zburzony) oraz Palazzo Pandolfini we Florencji (ok. 1517). W malarskiej twórczości sztalugowej Rafaela dominowała tematyka religijna i portret.
Artysta dążył do stworzenia idealnego typu postaci kobiecej, posługiwał się też analizą psychologiczną, podkreślał indywidualne cechy modeli. Obrazy powstałe w Rzymie odznaczają się ciepłym i harmonijnym kolorytem, co stanowi efekt wpływu S. del Piombo.
Za szczytowe dzieło Rafaela uchodzi Madonna Sykstyńska (ok. 1513), przeznaczona do kościoła św. Sykstusa w Piacenzie oraz Madonna della Sedia (1516). Inne ważne obrazy to: Zaślubiny Marii (1504), Madonna ze szczygłem (1505), Madonna del Granduca (ok. 1505), Piękna ogrodniczka (1507), Złożenie do grobu (1507). Portrety: La Fornarina (1515), Baldassare Castiglione (1516), Leon X z kardynałami (ok. 1518).

Rafael w swojej pełnej harmonii sztuce po mistrzowsku godził chrześcijański światopogląd ze starożytnymi ideałami estetycznymi, czemu służyła zarówno doskonałość kompozycyjna, jak i nastrój powagi oraz klasyczne piękno jego dzieł. Wpływ Rafaela na sztukę następnych wieków był olbrzymi - szczególnie tam, gdzie realizowano koncepcje idealizujące i formułowano podstawy akademizmu.

Tycjan, właściwie Tiziano Vecellio (ok. 1480-1576), malarz włoski. Czołowy przedstawiciel renesansu.. Od 1533 malarz nadworny Karola V w Bolonii. Wybitny kolorysta - początkowo operował ciepłą tonacją z kontrastami czerwieni (ulubiony karmin) i zieleni, później zwrócił się ku chłodnym zestawieniom błękitów i żółcieni. Tematykę płócien Tycjana tworzyły wątki religijne i historyczne oraz alegorie. Malował też stanowiące znakomite studia psychologiczne portrety, na których postaci wyłaniają się zazwyczaj z półmroku. Jego twórczość w znacznym stopniu wpłynęła na rozwój malarstwa XVII w.

Niektóre prace: Miłość niebiańska i miłość ziemska (ok. 1515), Flora (ok. 1515), Grosz czynszowy (ok. 1517), Assunta (1517), Madonna rodziny Pesaro (ok. 1520), Bachanalia oraz Bachus i Ariadna (oba 1522), Prezentacja Marii w świątyni (1534-1538), Danae (1544), Św. Małgorzata (1550-1552), Wenus z lustrem (ok. 1555), Cierniem koronowanie (ok. 1570). Portrety: papieża Pawła III, cesarza Karola V (1533-1538), P. Aretina (1545) i konny Karola V (1548).

Bruegel (Brueghel) Pieter Starszy, zwany Chłopskim (ok. 1528-1569), najwybitniejszy malarz niderlandzki XVI w., jeden z najwybitniejszych przedstawicieli renesansu w Europie, kontynuator H. Boscha, twórca typu pejzażu kosmicznego.

Autor Kalendarza - z porami roku i życiem człowieka organicznie włączonym w rytm przyrody. Moralizator przetwarzający refleksje nad światem i ludźmi w wizję plastyczną, trudną do kwalifikacji stylistycznej. Bruegel uprawiał także malarstwo figuralne, czerpiąc tematy z Biblii i życia ludu (Budowa wieży Babel 1563, Wesele chłopskie 1566). Wielokrotnie ilustrował przysłowia ludowe (Przysłowia, Zły pasterz, Złodziej gniazd 1564). Sens jego dzieł, nawet pozornie tylko rodzajowych, jest zawsze moralizatorski. Indywidualność Bruegela wyraziła się zwłaszcza w formie plastycznej, w zależności od tematu kształtował poszczególne elementy dzieła bądź linearnie, bądź uwydatniał płynność materii malarskiej. Postacie budował z uproszczonych brył geometrycznych, rozgraniczonych układem soczystych plam barwnych, przypominającym witraż. Najbardziej znanymi obrazami są: Walka karnawału z postem (1559), Zabawy dziecięce (1560), Taniec pod szubienicą, Rzeź niewiniątek (1565). Stworzył podstawy dla rozwoju rodzajowego i pejzażowego malarstwa, stąd mówi się, że wiek XVI w malarstwie był wiekiem Bruegla.

Michał Anioł (1475-1564) – uczył się rzeźbiarstwa pod okiem najwybitniejszych rzeźbiarzy. Jego umiejętności zwróciły na niego uwagę władcy Florencji. Młody rzeźbiarz mieszkał na jego dworze, później powrócił do domu rodzinnego i zaczął dokładnie studiować anatomię człowieka. W latach 1502-1504 artysta rzeźbił „Dawida” – jego najsłynniejsze dzieło. Papież Juliusz II zlecił Aniołowi pomalowanie sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej. Malowanie zabrało mu cztery lata (1508-1512). Największą inspiracją Michała Anioła były rzeźby antyczne. Na polecenie kolejnego papieża artysta zajmował się budową Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie. Nie zdołał niestety tego dokończyć umierając 18 lutego 1564 r.

Donato Bramante (1444-1514) – współpracował m.in. z Leonardem da Vinci, czerpał inspiracje z architektury antycznej i starochrześcijańskiej. Jego budynki charakteryzują doskonałe proporcje, oszczędne dekoracje, surowość i monumentalizm.