ARCHITEKTURA STAROŻYTNEGO RZYMU - cz.I

ARCHITEKTURA STAROŻYTNEGO RZYMU

Między 27 a 13 r. p. n. e. wiedzę o architekturze zebrał i opisał Marek Witruwiusz. Rzymianie podobnie jak Grecy, zajmowali się urbanistyką. W przemyślany sposób planowali, a następnie budowali miasta

i osiedla oraz zagospodarowywali je według własnych, ulepszonych rozwiązań.

MIASTO

   Zakładane miasto w swoim planie było bardzo proste, przypominało prostą siatkę. Miało dwie ulice. Jedna biegła z północy na południe, druga z zachodu na wschód, krzyżując się pod kątem prostym. Równolegle do obu tych ulic biegły mniejsze uliczki. Ulice były wybrukowane i skanalizowane.

Na skrzyżowaniu dwóch głównych ulic był rynek (po łacinie forum) na którym były skupione

najważniejsze budowle miejskie: świątynie, bazyliki, pałace, urzędy, oraz pomniki upamiętniające polityczne i militarne osiągnięcia władców.  Najsłynniejszy to Rynek Rzymski Forum Romanum. 

Forum Romanum – tak wygląda dziś jedno
z najsłynniejszych miejsc starożytnego świata. Pozostały tu ruiny świątyń, gmachów urzędowych (tzw. Bazyliki), hal targowych, ratusza, mównicy, a także Święta Droga, którędy
 w dni uroczyste podążały procesje.

Wzdłuż ulic stały domy.

·       mniej zamożni mieszkali w domach piętrowych, niekiedy z balkonami. Typ kamienicy czynszowej (insula).

·       zamożni w domach jednorodzinnych budowanymi w stylu grecko-rzymskim

 (z atrium i perystylem) lub też jako wille (Villa urbana lub suburbana oraz Villa rustica).

- przez przedsionek wchodziło się do atrium – to wewnętrzny dziedziniec z basenem po środku

 impluvium, do którego po nachylonych do wewnątrz dachach w dni deszczowe spływała woda

- atrium otoczone często kolumnadami, a  w głębi po obu stronach mieściły się pokoje

- w domach ludzi bogatych atrium i pokoje wypełniały rzeźby, a ściany zdobione były bogatymi malowidłami.

PAŁACE

Nieograniczone wprost środki materialne, którymi dysponowali władcy rzymscy, pozwoliły im na budowę wielkich rezydencji miejskich. Powstawały one często w otoczeniu starszej zabudowy.

- Największy był zespół pałacowy w Rzymie na Palatynie.

- Innym rodzajem rezydencji był Pałac Dioklecjana w Splicie (Jugosławia). Był to zespół o powierzchni około 4 ha, wzniesiony na planie obozu rzymskiego.

     Prostokątną całość obejmującą pomieszczenia mieszkalne władcy,

     okrąg świątynny,

     mauzoleum,

      park i koszary otaczał mur wzmocniony potężnymi basztami.

Budowa willi i pałaców rzymskich przyczyniła się do rozwoju i postępu w dziedzinie konstrukcji oraz rozkwitu wspaniałego malarstwa ściennego i mozaik.

            W odkrytych salach odnaleziono liczne stiukowe dekoracje, malowidła w stylu podobnym do dekoracji odkrytych w Pompejach. Były ich dwa rodzaje:

• niewielkie obrazy pejzażowe, namalowane na gładkich ścianach ozdobione delikatnym ornamentem; część obrazów, nawiązujących do modnego wcześniej stylu egiptyzującego, przedstawiała kompozycje pełne fantastycznych stworów; malowidła te zostały nazwane "groteskami" od rzymskich grot (w czasach późniejszych określenie groteska nabrało nieco innego znaczenia);
• malarstwo iluzjonistyczne w formie głębokich prześwitów, powiększających optycznie wnętrza. Przedstawiano na nich perspektywicznie elementy architektury.

 

 Wznoszono również budowle użyteczności publicznej. Były to budynki reprezentacyjne, zdobione

z przepychem, a przy tym funkcjonalne, obrazujące potęgę Rzymskiego Imperium. Zalicza się do nich: bazyliki, termy, świątynie, akwedukty, amfiteatry, biblioteki, mosty.

- ŚWIĄTYNIA wszystkich bogów -  rzymski Panteon.  Zbudowana

w latach 118 -125 n. e. Ta ogromna budowla ma kształt okrągły (budynki takie nazywamy rotundami) przykryta jest wielką kopułą z otworem pośrodku przez który, wpada do środka światło. Średnica kopuły wynosi 44 m.  Kopuła wewnątrz wyłożona została marmurowymi płytami. Wejście do świątyni (portyk) wspiera się na potężnych kolumnach, nad którymi wznosi się trójkątny tympanon (przypomina front świątyni greckiej). 

BAZYLIKI

– to duże prostokątne budowle, wznoszone zwykle na rynku albo w jego pobliżu;

- tu odbywały się sądy, zawierano ważne umowy handlowe, organizowano zebrania obywateli

   z przeróżnych okazji, a nawet handlowano;                                     

- duża prostokątna budowla, podzielona na trzy lub pięć części.
   Część środkowa najwyższa. Na końcu najszerszej, środkowej części,
   znajdowało się podwyższenie dla urzędnika, tzw. trybunał.
- budowla z dwuspadowym dachem od wewnątrz widoczne belkowanie
    i wiązadła.

- okna bazyliki zakończone u góry półkolistym łukiem biegły dwoma  
     szeregami w części najwyższej i w częściach niższych.- ścian bocznych  
    nie ma , a jej miejsce zajmują obszerne pomieszczenia otwarte na  
    zewnątrz. To były w niektórych bazylikach kramy, gdzie odbywał
     się codzienny handel.

 Rzymskim wynalazkiem architektonicznym był cyrk (łac. cirrus – krąg), czyli rodzaj budowli, w której mieściła się owalna arena, służąca do organizacji wyścigów rydwanów konnych. Cyrk był podłużną budowlą, ozdobioną posągami, ołtarzami i obeliskami. Arena cyrku oddzielona była od amfiteatralnej widowni rowem w celu zapewnienia widzom bezpieczeństwa. Tor był podwójny,
z wirażem wokół słupów na jednym końcu. Przy drugim końcu mieściły się stajnie. Tory rozdzielał niski mur (spina). Największy cyrk, długości 650 m – Circus Maximus (najstarsze pozostałości
z VI w. p.n.e.), cyrk Nerona i Kaliguli (I w.) miał 350 m.

 

Cyrk naumachii – budowla, podobna do amfiteatru. Zamiast areny znajdował się basen wodny (naturalny lub sztuczny) otoczony widownią. W czasach starożytnego Rzymu rozgrywano na nim bitwy morskie. 

TEATR RZYMSKI

Teatr rzymski wykształcił się jako forma architektoniczna ostatecznie w I w. p.n.e. Było to połączenie teatru greckiego ze sceną italską.

- Składał się on z widowni (theatrum), sceny (pulpitum) i budynku scenicznego (scaena).

- Za budynkiem tym mieścił się zwykle duży, prostokątny dziedziniec otoczony portykiem, pozwalający

         na wypoczynek w czasie przerw.

- Widownia na planie półkola składała się z amfiteatralnych rzędów siedzeń (cavea) i półkolistego

          placyku (orchestra).

- Fasadę widowni stanowił arkadowy mur o kilku kondygnacjach. Widownia podzielona była

          horyzontalnymi przejściami (praecinctiones) i wertykalnymi schodkami (scalaria) na sektory poziome (maeniana) i pionowe (cunei). Budowlę wieńczyła kryta galeria.

- Dostęp do rzędów siedzeń dawały wejścia pod arkadami fasady oraz wewnętrzne kuluary i schody

        doprowadzające do wylotów (vomitoria) na widownię.

- Przejścia na orchestrę znajdowały się pomiędzy cavea a sceną. Były to dwa korytarze

        (confornicationes) kryte sklepieniem kolebkowym, które zarazem podtrzymywało boczne loże dla

       dyżurujących urzędników (tribunalia). Orchestra i poszczególne sektory poziome opasane były

       parapetami (baltei).

- Przedstawienie rozgrywało się na scenie (pulpitum) wznoszącej się ok. 1,5 m.Front pulpitu ozdabiano

       niszami (prostokątnymi i półokrągłymi). Tło stanowiła fasada budynku scenicznego (scaenae frons)

       wznoszącego się na kilka pięter.

- Z jego wnętrza aktorzy wychodzili trojgiem drzwi. Drzwi środkowe (valvae mediae lub valvae regiae) służyły najważniejszym bohaterom sztuki. Drzwi boczne (hospitalia) przeznaczano dla pozostałych bohaterów.

- Budynek sceniczny posiadał dwa skrzydła boczne (parascaenia), którymi obejmował prostokąt pulpitu. Wnętrze budynku pełniło rolę kulis.

- Fasada była bardzo bogato zdobiona reliefami i posągami w niszach. Oryginalną nowością była kurtyna (aulaeum), wysuwana do góry z kanału biegnącego wzdłuż pulpitu, i opona płócienna (velarium) rozpinana na masztach nad widownią w razie potrzeby.

 

KOLOSEUM – miejsce największych widowisk. Pokazywano  walkę  gladiatorów, a także pojedynki
z dzikimi zwierzętami.

- budowla o kształcie owalnym. Jej długość wynosi 188m, szerokość 156 m. Zdolne pomieścić pięćdziesiąt tysięcy widzów. Miała 80 wyjść, które umożliwiały szybkie opuszczenie amfiteatru, nawet wtedy, gdy jego trybuny były zapełnione.

- Budowla liczyła cztery piętra;

- wokoło do trzeciego piętra biegną otwory okienne, zakończone u góry półkoliście (łukiem) i podzielone filarami – tak zwane arkady. Później dobudowano jeszcze jedno piętro ale już bez arkad tylko jako mur z otworami okiennymi.

Koloseum wybudowano z czterema galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy, w których znajdowały się klatki z dzikimi zwierzętami oraz pochylnie i dźwigi umożliwiające przedostanie się zwierząt na arenę. Arena służyła do występów walki gladiatorów,
a w okresie prześladowania chrześcijan była miejscem ich egzekucji.

-budowla bez dachu w razie opadów deszczu  lub w gorące dni rozpościerano ogromny dach z płótna żaglowego, chroniących widzów .