ARCHITEKTURA ULICY PIOTRKOWSKIEJ

ARCHITEKTURA ULICY PIOTRKOWSKIEJ

CEL:

Przybliżenie architektury najsławniejszej polskiej ulicy. Poznanie jej historii i budownictwa, zabytków z XX wieku.

STRESZCZENIE:

Ulica Piotrkowska liczy sobie ponad cztery tysiące metrów w linii prostej. Zorientowana jest w kierunkach północ - południe z niewielkim odchyleniem na wschód. Rozpoczynająca się tu dalsza zabudowa jest zbliżona do planów miast amerykańskich, bowiem w centrum utworzona została szachownica ulic przecinająca się pod kątem prostym.

Według Anny Rynkowskiej ulica Piotrkowska powstała w 1821 roku. W roku 1823 umieszczono pierwszy słup z napisem „ulica Piotrkowska”. Tym samym wiejski w wielu fragmentach gościniec rozpoczął karierę głównej ulicy wkrótce kilkusettysięcznego miasta. . Zanim Piotrkowska stała się główną ulicą miasta, biegł tędy ważny szlak komunikacyjny z Piotrkowa do Łęczycy, tak zwany trakt piotrkowski.

Ulica Piotrkowska szybko stała się też miejscem skupiającym życie kulturalne i towarzyskie łodzian. Rosnące ceny, nowe kamienice z luksusowymi mieszkania­mi oraz pełne przepychu rezydencje fabrykantów zaczęły tworzyć jej elitarny charakter.
 Zniknęły wprawdzie ponad stuletnie, ostatnie z zachowanych do lat siedemdziesiątych XX wieku, klasycystyczne parterowe domy tkaczy. W ich miej­scu powstały różnej, często niestety kiepskiej jakości architektonicznej budynki. Ulica Piotrkowska stanowi jednak ciągle największe, zwarte skupisko XIX i XX-wiecznych  budowli w Polsce. Gdyby najkrócej określić historyczną architekturę Piotrkowskiej, można by powiedzieć: historyzm i eklektyzm w znakomitych wydaniach. Mamy na Piotrkowskiej architektury: neoromańską - kościół św. Mateusza; neogotycką - kościół katedralny św. Stanisława Kostki; neoklasycystyczną - dawny hotel przy ul. Piotrkowskiej 13; neorenesansową-pałac Kindermanna przy ul. Piotrkowskiej 151 z prawdziwie „włoskim” podwórkiem; neobarokową - pałac Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104, kamienica przy ul. Piotrkowskiej 29, pałac Konstadta przy ul. Piotrkowskiej 53; pseudoempirową - kamienica Bahariera przy ul. Piotrkowskiej 107, a także „dwór” - Geyera przy ul. Piotrkowskiej 286 i parkową rezydencję - paląc Schweikerta przy ul. Piotrkowskiej 262.
W większości jeszcze bardziej złożone historyczne inspiracje dają znakomite przykłady architektury eklektycznej. Eklektyczne są między innymi: okazale czynszowe kamienice narożne przy ul. Piotrkowskiej 11 i 12, kamienica Petersilgego przy ul. Piotrkowskiej 86, zwarta grupa kamienic przy ul. Piotrkowskiej 141-149. Mamy na Piotrkowskiej kamienice z motywami secesji. Są wśród nich prawdziwe secesyjne perełki: kamienica Kohna przy ul. Piotrkowskiej 43 i Esplanada przy ul. Piotrkowskiej 100a. Podaję tylko wybrane przykłady.
Cechą charakterystyczną Piotrkowskiej są wyjątkowo rozlegle, przylegające do niej śródmiejskie kwartały. Powodują, że poprzez prześwity bardzo wielu bram frontowych kamienic (zwłaszcza w północnej połowie ulicy) widoczne są charakterystyczne wąskie i długie łódzkie podwórka.

BIOGRAFIA ROZUMOWA

MONOGRAFIA

1. R. Bryzek, Polska najpiękniejsze zakątki, Bielsko Biała 2007. (zdjęcia architektury XIX i XX wieku, np. opis Reinholda Richtera.). Zbiór własny.

2.     Encyklopedia sztuki, Kraków 2002r. (Opis domu  handlowego przy ul. Piotrkowskiej). Biblioteka szkolna, przy Zespole Szkół w Uniejowie.

3.     G. Kobojek, Łódź – Kalendarium XX wieku, Łódź 2004. ( najważniejsze wydarzenia rozgrywające na ulicy Piotrkowskiej). Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego.

4.      S. Krajewski, J. Krusiński, Ulica Piotrkowska, spacer I – II, Łódź 2006  ( Zawarte są przemiany, jakie na przestrzeni dwu wieków zostały zapisane w dziejach miasta. Fotografie budynków począwszy od pierwszego numeru do końca ulicy. Budynki, które obecnie stoją przy ulicy Piotrkowskiej oraz krótki opis historyczny danej kwatery. ). Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego.

5.     S. Łukawski, Łódzka secesja, Łódź 1997. ( opis kamienic z ulicy Piotrkowskiej 29, 43). Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego.

6.     W. Małek, Detal architektoniczny ulicy Piotrkowskiej, Łódź 1990. ( szczegółowy opis elementów architektonicznych, ciekawe rysunki). Zbiór własny.

7.     W. Małek, Łódź barwy miasta, Łódź 2007. (pałace i wille wzniesionych przez fabrykantów w XIX i XX wieku).Polska rozwój regionów – województwo łódzkie, Warszawa 2008  (ciekawe fotografie ulicy Piotrkowskiej) – Miejsko – Gminna biblioteka w Uniejowie.

8.     J. Orzechowska, Podwórka Piotrkowskiej. Przewodnik, Łódź 2011. (szczegółowy opis podwórek na ulicy Piotrkowskiej). Zbiór własny.

9. Polska - Skarby i dziedzictwo, pod red. Wiesława Maika, Poznań 1998 -2000. (Opis Łodzi, zarys kształtowania się miasta, podział na okresy). Miejsko – Gminna biblioteka w Uniejowie.
10. S. Pytlas, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864 – 191, Łódź 1994. Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego.
11. A. Rynkowska, Ulica Piotrkowska, Łódź 1970. (szczegółowy opis ulicy) . Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego.
12. L. Skrzydło, Rody fabrykanckie, Łódź 2010. (opis niektórych kamieniec, fabryk). Miejsko – Gminna biblioteka w Uniejowie.

13.  K. Stefański,  Jak powstawała przemysłowa, Łódź 2001. ( Początki  budowy ulicy Piotrowskiej). Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego.

14.  J. Tubielewicz, Od rzemiosła do przemysłu” – województwo łódzkie, Bydgoszcz 2010. (fotografie, ogólny zarys ulicy Piotrkowskiej z XX w.) . Zbiór własny.

15.  A. Wach, Pejzaż kulturowy województwa łódzkiego w fotografiach , Łódź 2004.(Krótka charakterystyka miasta Łodzi rozwijającego się w XX w.). Miejsko – Gminna biblioteka w Uniejowie.

16.  Wielka Encyklopedia Krajoznawcza Polski , Poznań 2007. ( Krótki opis ulicy, fotografie). Biblioteka szkolna, przy Zespole Szkół w Uniejowie.

17.   M. Wiśniewski, Polska – dziedzictwo wieków, Warszawa 2000 ( kamienice ulicy Piotrkowskiej). Biblioteka szkolna, przy Zespole Szkół w Uniejowie.

18.  K. Zielińska, H. Zubrzycka-Kolińska, Hotel Grand - hotel filmowy, Łódź 2009. (Opis hotelu Grand). Miejsko – Gminna biblioteka w Uniejowie.

ARTYKUŁY

1.     W. Adamiak, Ulica Piotrkowska ,„Zabytki/Heritage”, 2006, s. 36-40.

2.     Architektura i łódzkie budownictwo w okresie międzywojennym, „Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi”, 2010 , nr 9, s. 259 – 260.

3.     Kamienica, pałace i… chałupy,” Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi”, 2010, nr 7s. 213 – 216.

4.     J. Kowalczyk, Polska biografia sztuki 1801 – 1944. T. IV Architektura cz.2 Topografia A-Ż, , „Biuletyn Historii Sztuki”, 2001 s. 409 – 411