Heraldyka – pojęcia

Herb (niem. Erbe – dziedzictwo) – dziedzina oznaka osoby, rodziny rodu, używana, jako znak pieczętny i umieszczana na chorągwiach, tarczach i budowlach, ustalanych według określonych reguł heraldycznych.

Wykształciły się z wojskowych znaków bojowo – rozpoznawczych umieszczanych na chorągwiach, skąd przeszły na inne elementy uzbrojenie, głownie hełmy i tarczę. Znaki te stopniowo zmieniały się w herby rodzinne panów feudalnych, dziedziczone przez kolejnych przedstawicieli rodu.

Heraldyka i rola herbu ściśle wiązały się z pojęciami szlachetności, dobry manier i rycerskości, co znalazło najpełniejszy wyraz w XIII i XIV – wiecznej Europie, m.in. w ustanowieniu przez króla Anglii, Edwarda III, Orderu Podwiązki.

W Europie Zachodniej herby nadawał król, a kontrole nad nimi sprawował urzędnik królewski znanym „królem herbowym”.

Herby umieszczano nie tylko na tarcza, lecz występowały także na pieczęciach, nagrobkach, w rzeźbie architektonicznej, tkaninach, dokumentach, a także na rzeczach codziennego użytku.

Najstarsze herby pochodzą z XII w.. W Polsce pojawiły się pod koniec XIII w..

Z czego składa się herb?

-Tarcza – pole herbu, jego tło. Wygląd tarczy herbowych zmieniał się w ciągu wieku. W heraldyce zagranicznej istniało jeszcze wiele innych odmian. Po kształcie tarczy możemy się zorientować, kiedy dany herb został namalowany czy wyrzeźbiony.

            -migdałowa – zwana migdałowatą
            -gotycka – najbardziej stosowana do starych, średniowiecznych herbów
            -turniejowa – z wcięciem, na którym opierano kopie
            -barokowa – odpowiednia dla herbów nowszych
            -rokowa – używana w XVIIIw.

-hełm – umieszczany nad tarczą symbolizował przynależność do stanu rycerskiego.

            -hełm wielki, tzw. Kubłowy, używany w czasach, gdy powstawały hełmy.
            -hełm przyłbica
            -hełm turniejowy -  ze względu na wygląd zwany żabim pyskiem
            -hełm turniejowy z zasłoną prętową

-Korona – zdobiła hełm.

            -korona szlachecka – 5-pałkowa
            -baronowska – 7-pałkowa
            -hrabiowska - 9-pałkowa
            -mitra książęca

-klejnot – ozdoba hełmu w kształcie godła z tarczy, pawich lub strusich piór albo jeszcze jakieś innej figury.

-godło – umieszczane na tarczy. Początkowo królowie i książęta używali orłów, lwów i smoków, zaś rycerstwo zazwyczaj rozmaitych kombinacji kresek – łatwo czytelnych i równie łatwych do namalowania na tarczy czy wyrycia na pieczęci. Z biegiem lat wizerunki nowych godeł stawały się coraz bardziej skomplikowane.

-labry – to chustka, którą chroniono hełm przed deszczem lub słonecznym żarem, zwłaszcza w czasach wypraw krzyżowych w Ziemi Świętej. Zwykła chustka przeminęła się w heraldyce w ozdobną materię o barwach wziętych z tarczy herbowej.

-barwy – było ich 6: złotą i srebrną, czyli żółtą i białą, zwano metalami. Poza tym używano barw tynkturami: czerwonej, błękitnej, czarnej i zielonej.

Gmerki – oprócz szlachty herbami posługiwali się też przedstawiciele niektórych miast; mieszczanie używali ich, jako znaków identyfikacyjnych.

Heraldyczna kurtuazja – termin oznaczający pochylenie ku sobie dwu tarcz, niekiedy ze zwróceniem siebie głów zwierząt heraldycznych wyobrażanych na tarczach, także postaci trzymające tarcze.

Heraldyczny układ – określenie stosowane niewłaściwie w ornamentyce na układ antytetyczny, zbudowany ze stylizowanych na wzór heraldyczny motywów roślinnych lub zwierzęcych, np. lew heraldyczny kroczący na tyłach łapach przedstawiony z profilu.

Godła dzielą się na:

-Figury zaszczytne – powstają przez dzielenie tarczy na części w ten sposób, że powstają figury o kształcie geometrycznym (słup, pas, skos, krzyż, krzyż skośny, głowica, podstawa, pobocznica, otok, krokiew, klin, promień, narożnik.

-Godła mówiące – tzn. przedmioty, których nazwa przypomina lub ma związek z nazwą własną lub cechą szczególną właściciela herbu.

-Mobilia herbowe – tzn. różne przedmioty rycerskie, domowe, narzędzia, rośliny i zwierzęta (z predylekcją do zwierząt uznawanych przez średniowieczne bestiariusze za szlachetniejsze, jak np. orzeł lub lew), także zwierzęta fantastyczne (np. gryf, jednorożec), ciała astralne.

-Herby puste – tzn. jednobarwne pola bez godeł, spotykane tylko w zachodniej Europie, np. herby w władców oczekujących na spadek, pretendentów do tronu, itp.

Herbarz – dzieło zawierające rysunki i opisy herbów, informacje o ich pochodzeniu, wyliczenie pieczętujących się nimi rodów oraz zwłaszcza w Polsce, informacje biograficzne i genealogiczne, ułożone zazwyczaj w porządku alfabetycznym nazwisk szlacheckich. Wczesna formą herbarzy były armoriały.

-pierwszym polskim herbarzem jest dzieło B. Paprockiego – „Herby rycerstwa polskiego”, wydanego w 1584 roku w Krakowie.

-podstawą do badan nad genealogią rodów szlacheckich jest  „Herbarz polski Kaspra Niesieckiego” – 10 tomów,  XVIII w.

Armoriał – księga herbowa, zawierająca wizerunki barwne herbów rycerskich, zazwyczaj tylko z nazwą rodu; najstarsze armoriał powstały w połowie XIII wieku w Anglii i Francji, rozpowszechniły się w XIV i XV w., w kilku armoriałach zachodnioeuropejskich występują partie herbów.

-jednym z pierwszych w Polsce był armoriał Jana Długosza, zatytułowane „Klejnoty”. Liczne ręczne opisy tego dzieła krążyły po kraju i stały się podstawą późniejszych herbarzy.

Barwy heraldyczne – barwy używane przy pokrywaniu pól i godeł w herbach, zwane tynkturami. Pierwotnie w XII-XIV w. uznawano tylko barwy czyste: czerwoną, błękitną, zieloną i czarną, oraz dwa metale: złoto i srebro. Przestrzegano zasady alternacji heraldycznej, tj. nie kładzenie barwy na barwę ( z wyjątkiem czerwieni) i metalu na metal; stosowano też barwy naturalne, zwykle w przedstawieniach istot ożywionych (np. karnacja ciała ludzkiego) oraz futra (gronostaj, popielice).
Od XVII w. w przedstawieniach czarno – białych barwy oznacza się:

 systemem szrafonia:
-czerwień –kreski pionowi,
-błękit – poziome,
-zieleń – skośne na lewo,
-czerń – gęsto kratkowane,
-złoto – kropki, srebro – pole czyste.

 W heraldyce barwa odgrywa mniejszą rolę, gdyż większość starszych godeł pochodzi ze znaków rozpoznawczo – własnościowych, w których decydował rysunek kreskowy.

Herby wielopolowe – w XVI i XVII wieku rozpowszechniły się w Polsce wielopolowe tarcze herbowe. Umieszczano na nich zazwyczaj pięć herbów. W środku, tzw. polu sercowym – godło właściciela, w górnym lewym rogu (w heraldyce jest to prawa strona) – herb matki, pod nim – babki ze strony ojca. Po drugiej stronie od góry – herb prababki ze stronu ojca, na dole – babki ze strony matki.

Przykłady w ikonografii:

-Jacgeus Iverny, „Herosi i heroiny” ok. 1420 r. – po lewej stronie postaci umieszone zostały tarcze herbowe.

Mandorla

Mandorla – (wł. mandorlo- migdał), rodzaj aureoli w kształcie owalu lub ostro zakończonej na biegunach elipsy, otaczającej całą postać Chrystusa lub Matki Boskiej. Od V w. występuje w rzeźbie, malarstwie monumentalnym i w iluminacjach średniowiecznych, jako oznaka duchowej doskonałości przedstawianych osób.

Przykłady:

-Malarz z Liege, „Wizja tronu Bożego”, Apokalipsa Paryska, ok. 1400, pergamin.

Symbol koguta w sztuce

Kogut

Symbol lubieżności w sztuce Zachodu. W tradycji chrześcijańskiej z kogutem łączą się jednak, ogólnie rzecz biorąc, pozytywne konotacje. Umieszczana na kościołach wiatrowskazy w formie kogutów symbolizowały czujność wobec zła. We wszystkich prawie tradycjach, z wyjątkiem celtyckiej i nordyckiej, koguty kojarzono ze świtem, słońcem i objawieniem.
W Chinach kogut uosabia pięć podstawowych cnót: wojskowe i cywilne zasługi, odwagę, solidność i szczodrość (ze względu na fakt, iż przynosi pożywienie swoim kurom). Odgrywał także ważna rolę w rytach pogrzebowych, odwracające zło. Koguty otaczano czcią w Japonii, toteż poruszały się one swobodnie po szintoistycznych świątyniach.
W wielu społecznościach afrykańskich kogut kojarzony jest z tajemną wiedzą i magią.

Przykłady:

-Anne Girodet-Trioson, „Duchy francuskich żołnierzy zanoszone do Osjana przez Wiktorię”, ok. 1800r., Paryż. – kogut godło Francji ( po łacinie kogut to gallus, stąd skojarzenie z Galią), unosi się razem z orłem zwycięstwa nad duchami poległych żołnierzy. 

Barwy w średniowieczu - notatka

-blask i migotliwość, głębia i czystość koloru, jest hołdem złożonym Bogu przez to, co w pojęciach prymitywnych jest najpiękniejsze na ziem, ale także, jako znak obecności, odblask najwyższego, niewidzialnego światła.

-kosztowność, blask i wielobarwność są czynnikami, które przenoszą duszę ze sfery materialnej do niematerialnej.

-kolor i blask – istnieją koło siebie nierozerwalnie

-W średniowieczu można zauważyć bardzo duże powiązanie barw z czterema żywiołami.

-Tęcza – tylko dwie barwy – czerwona i niebieska, względnie czerwona i zielona. Czerwona uznawana za kolor ognia, niebieska  wody. Jest to interpretacja Sądu Ostatecznego (błękit – koniec świata przez potop, czerwony – niszcząca siła ognia piekielnego). Jest symbolem, znakiem Bożego Sądu.

-symbolika barw często odwracalna, może oznaczać dwie różne rzeczy. Średniowieczni artyści nie trzymali się ściśle  systemu znaczeń symbolicznych.

Złoto – bardzo duże użycie, (mozaiki)

Biel – barwa czystości i niewinności, symbol odnowy życia duchowego, ale także jest związana z zimą. Biel jest barwą apostołów i  starców Apokalipsy, niekiedy stosowana w szatach Chrystusa. Trzeba podkreślić, że w malarstwie ściennych i ołtarzowym nie spotykamy białych aniołów. Biel zależnie od rodzaju techniki nie pojawia się, jako czysta naturalna.

Czerwień – barwa władzy i świętobliwości, cesarstwa i najwyższego kapłaństwa. Utożsamiana z pojęciem sił życiowych: ognia, krwi i wojny, namiętności i płodności.

Cynober – wczesnochrześcijaństwo, Bizancjum.  

Purpura – była barwnikiem otrzymywanym ze ślimaka z rodzaju rozkolców. Dla uzyskania trwałej farby strącano sok ślimak ałunem, a dla uzyskania żywych barw dodawali kredę, glinkę lub bolus. Była to farba bardzo droga.

Purpura kardynalska – żywa płomienna czerwień. Łączyła się z pojęciem: eros, caritas. Już w antyku jest barwa wahała się od żywej czerwieni do ciemnego fioletu/

Błękit – barwniki zrobione z turkusu, szafiru oraz hiacyntu. Symbol nieba, przestrzeni powietrznej, Mądrości Bożej, morza. Symbol pierwiastka duchowego. Barwa osiąga apogeum w gotyku.

Błękit zamorki – kolor szlachetny, najdoskonalszy, świetlisty.

Błękit górski – (błękit niemiecki, azuryt, citramarin) – azuryt jest pigmentem gruboziarnistym, przy drobniejszym ziarnie jaśnieje. Azuryt otrzymywano sztucznie z miedzi przez działanie octu w obecności dwutlenku węgla i tlenu . Ten azuryt był mniej trwały od naturalnego i miał skłonności do przybierania koloru zielonego.  Jako tańszy był często używany w wiekach średnich i później. Azuryt sztuczny i naturalny był często używanym pigmentem błękitnym od XV do XVIIw..

Zieleń –barwa wegetacji ziemskiej, roślinności, krajobrazu. Symbol Raju, nadziei na wiekuiste szczęcie. Roślinna zieleń – odnowa życia, która trwa wiecznie, w kółko.

Szmaragd i jaspis – symbol nadziei.

Późne średniowiecze – zieleń – symbol nadziei na miłość i szczęście, związane z wiosną, ogrodami miłości.

Żółty – podobny do złota. Miał wartość pozytywną – barwy pełne i czyste.

-Od XII w. – kolor zdrady i fałszu, jeden z symboli Judasza, ale także markietanek i nierządnic oraz Żydów.  Barwa wrogości, złych zamiarów i bezwstydu.

Żółcień neapolitańska – (antymonian ołowiu), używana w malarstwie w XV w.. Występuje w odcieniach jasnych i ciemnych. Jest to farba trwała i dobrze kryjąca. Można ją stosować do wszystkich technik, a przede wszystkim w technice olejnej. Z powodu wysokiej ceny była często fałszowana.

Czerń i barwy półchromatyczne

- czerń – negatywna, przeciwstawieństwo światła, barwa niewiary, grzechu, diabła, czeluści piekielnych.

Sutanna – ma sens odwracalny – pokora i  wyrzeczenia, obumarcie światła i ciała.

Barwy brunatne – w późnym średniowieczu skojarzenia ujemne.

Szary zostaje odrzucony.

-silne kontrasty, jako element dekoracyjny

Siedem grzechów głównych w malarstwie

W wielu kulturach grzechy ulegały różnorodnych kodyfikacjom. W żadnej jednak nie wiązana z nim takie bogactwa symbolicznych wartości, jak w zachodnim chrześcijaństwie. Przedstawienia siedmiu grzechów głównych stanowiło bardzo popularny motyw w sztuce chrześcijańskiej od średniowiecza do baroku.

1.Gniew – przedstawiony najczęściej jest po postacią kobiety rozrywającej swoje szaty.

2.Chciwość – zazwyczaj symbolizowana przez grzesznika z trzosem albo harpię atakujące skąpca chowającego pieniądze lub złote jabłko.

3.Zazdrość – ukazywana niekiedy, jako kobietę zjadającą serce wyrwane z piersi, a niekiedy nawet własne wnętrzności. Innymi symbolami są, także: skorpion, „złe oko” i kolor zielony („zielony z zazdrości).

4. Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu – symbolizuje zazwyczaj otyły żarłok lub kojarzone z tą przywarą zwierzę, jak świnia, niedźwiedź, lis lub wilk.

5. Nieczystość – ulubiony motyw artystów, często symbolizowana przez węże lub ropuchy, niekiedy pożerające kobiece narządy rodne (które wywoływały znacznie większe wrażenie niż męskie orany płciowe). Do jej atrybutów należą: małpa, osioł, bazyliszek, niedźwiedź, dzik, kot, centaur, kogut, diabeł, kozioł, zając, koń, lampart, Minotaur i czarownica.

6.Pycha – przedstawiała zazwyczaj kobieta z pawiem. Niekiedy ukazywana była także z lwem i orłem, symbolizującym naturę ziemską i niebiańską. Biblijny tekst „Przed porażką – wyniosłość, duch pyszny poprzedza upadek” (Księga przysłów, 16,18) przyczynił się do powstania alegorii pychy w postaci wysadzonego z siodła jeźdźca.[1] Pychę mógł też symbolizować kogut, upadły anioł lampart, zwierciadło i ziggurat.

7.Lenistwo – przedstawiane jest często pod postacią świni lub otyłego mężczyzny dosiadającego osła lub wołu. Lenistwo mógł też symbolizować ślimak.

Przykłady:

-Hieronim Bosch, „Siedem grzechów głównych”, 1475-80r. – malowidło na blacie stołu. Pośrodku widnieje Chrystus stojący w grobie i napis: „Strzeż się, strzeż Bóg widzi”.

---

[1] Tę symbolikę można dostrzec w arcydziele Caravaggia „Nawrócenie św. Pawła”, ok. 1600r., przedstawiającym Szawła zrzuconego z konia na drodze do Damaszku.

LILIA W SZTUCE

Lilia – jest jednym z najbardziej wieloznacznych kwiatowych symboli.  W innych kulturach niż w religii Chrześcijańskiej ze względu na swój falliczny słupek i zapach kojarzona jest z płodnością i miłością cielesną. Symbolizowała płodność bogini Wielkiej Matki, a w tradycji alchemicznej utożsamiana jest z zasadą żeńską. 

lilia heraldyczna

Lilia najpopularniejsza roślina ogrodowa starożytności, miała – jak wierzyli Grecy powstać z mleka Hery[1]. Niemniej z płodnością łączono ją nie tylko w Grecji, ale także w Egipcie i innych krajach Bliskiego Wschodu, gdzie stanowi popularny motyw dekoracyjny. W Bizancjum lilia symbolizowała pomyślność i władzę monarszą. Te powiązania – a nie skojarzenia z czystością zadecydowały też o wyborze kwiatu lilii, jako godła Francji.

Lilia heraldyczna (fleur-de-lis) – godło królów francuskich, symbolizowała czystość, ale także płodność i pierwiastek męski. Jest to motyw dekoracyjny o kształcie trójpłatkowego kwiatu lilii, skomponowanego na zasadzie ścisłej symetrii, o płatkach związanych u dołu listewką i trójkątnum zwykle zakończeniem zamiast łodygi. Była powszechnie stosowanym motywem dekoracyjnym we francuskim przemyśle artystycznym.

Lilia w sztuce Chrześcijańskiej

Atrybut świętych: Maria Panna Dziewica, św. Józef, rodzice Marii. W scenie Zwiastowania archanioł Gabriel przedstawiony jest często z białą lilią w ręku. Lilia jest też symbolem dziewic. Święci: Alojzy Gonzaga, Józef z Nazaretu, Katarzyna ze Sieny, Kazimierz, Klara z Asyżu, Maria Goretii, Wirgiliusz z Salzburga. 

W tradycji chrześcijańskiej ucieleśnia pobożność, czystość i niewinność. Biała lilia stanowi częsty motyw w sztuce chrześcijańskiej, zyskała w XIX w. miano lilii Madonny w następstwie skojarzeń łączących ją z dziewictwem Marii Panny.

Jednakże biała lilia może występować niekiedy w przeciwnym znaczeniu, jako zapowiedź śmierci  czy symbol pogrzebowy.

Przykłady:

-Mistrz Zwiastowania z Aix, „Zwiastowanie”, 1442-45, Kościół Ste Marie-Madeleine Aix-en-Provence.
-Antonello de Mesina, „Maria czytająca”, przed 1457 – lilie widoczne w zakładanej przez dwa anioły koronie.
-Melchior Broederlam, „Zwiastowanie i Nawiedzenie”, 1394-99, Tempera na desce. – lila widoczna w scenie Zwiastowania, po między Archaniołem Gabrielem a Matką Boską w złotym dzbanku.
-Mistrz z Arras, „Zwiastowanie”, początek XV w, Tkanina wełniana – lilia w ozdobnym porcelanowym dzbanku, również pomiędzy Archaniołem Gabrielem a Matką Boską.

Melchior Broederlam, „Zwiastowanie i Nawiedzenie”

---

[1] Hera (Junona) – córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Zeusa, patronka małżeństw i wierności małżeńskiej, uporczywie zdradzana przez męża; oprócz lilii atrybutami Hery są: berło, diadem, welon, krowa, paw, bocian, kukułka, nieśmiertelnik, owoc granatu. 

Ceramika protogeometryczna

- rozwijała się po roku 1050 p.n.e. w Attyce
-wprowadziła nowe kształty naczyń

Krater - na wysokiej stopce, o szerokim wlewie i horyzontalnych uchwytach.
Oinochoe (dzbanek) - z trójdzielnym (treflowatym) wlewem.
Amfora - o jajowatym brzuścu i wertykalnych uchwytach przymocowanych do nasady szyjki.

Dekoracje
-proste, ograniczone
-linie proste lub faliste
-koncentryczne koła i półkoli, wykonanych za pomocą cyrkla, rzadziej rombów, trójkątów i prostokątów, zwykle zakreskowanych lub zakratkowanych.
-podobieństwo do ceramiki fenickiej.
-wyraźny regionalizm.

Chronologia starożytnej Grecji

Kwintylian żyjący w I w. n.e. podzielił sztukę grecką na 4 okresy:

-okres prymitywny (od początku dziejów do 450 p.n.e.)
-okres klasyczny (450 - 300 p.n.e.)
-okres stylu zdegenerowanego (300 - 150 p.n.e.)
-okres odnowy ( po roku 150 p.n.e.)

Najczęściej używana chronologia teraz przestawia się następująco:

Archaizm

-okres ciemny 1110/1050-900/ 700 r. p.n.e.
-okres submykeński 1110/1050-900 r. p.n.e.
-okres protogeometryczny 1050/1000-900 r. p.n.e.
-okres geometryczny 900-700 r. p.n.e.
-okres orientalizujacy 850-600 r. p.n.e.
-okres archaiczny 600-480 r. p.n.e.

Klasyczny

-okres wczesnoklasyczny 480-450 r. p.n.e.
-okres klastyczny - styl piękny - 460 - 430 r. p.n.e.
-okres klasyczny - styl bogaty - 430-404 r. p.n.e.
-okres późnoklastyczny - 404-323/300 r. p.n.e.

Hellenizm

-okres diadochów 323-275 r. p.n.e.
-okres monarchii hellenistycznych 275 r. p.n.e.
-okres grecko-rzymski 150-31 r. p.n.e.

MIASTO KRÓLEWSKIE ŁĘCZYCA

MIASTO KRÓLEWSKIE ŁĘCZYCA

W średniowiecznej Polsce Łęczyca odgrywała pierwszoplanową rolę. Była położona w centralnej części państwa piastowskiego, przy ważnym szlaku handlowym. Stała się stolicą jednej z siedmiu prowincji, na której podzielona była Polska. Na przełomie XI i XII wieku Łęczyca była grodem kasztelańskim, od XIII stolicą księstwa, od XIV województwa, siedzibą sądów ziemskich i starostwa grodowego.

W XII wieku od  środka łęczyckiego zaczęła kształtować się osada o charakterze miejskim. Dawny gród ze wzglądu na bagnistą okolicę nie mógł dalej się rozwijać. Mimo to aż do XIV w. spełniał rolę siedziby książęcej. Odpowiednie warunki osadnicze znajdowały się ok. 300 metrów na północny wschód od pierwotnych zabudowań. Tam właśnie wybudowano opactwo, a następnie kolegiatę. Łęczyca również rozwijała się również jako osada targowa na zachodnim brzegu Bzury, w miejscu zwanym Emaus. Tę cześć nazywano starym miastem, mieścił się tam kościół Świętego Krzyża i młyn. Wreszcie w okolicy dzisiejszego placu Tadeusza Kościuszki – obecna starówka, powstała kolejna osada zwana Nowym Miastem, której w powie XIII wieku nadano . Zatem w średniowieczu Łęczyca składała się z aż czterech punktów osadniczych, które tworzyły swoisty kompleks mieszkalno – obronny[1].

Pierwsza lokacja miasta na prawie niemieckim miała miejsce przez 1267 rokiem,  rozkwit Łęczycy nastąpił w XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego wybudował zamek i otoczył miasto murami. Warownia w Łęczycy należy do typu zamków miejskich. Zamykał ufortyfikowane miasto od strony południowego – wschodu. Chodź sam zamek był oddzielony od miasta fosą zasilaną wodą z Bzury, z mostem zwodzonym[2].  Od północy prowadziła do miasta brama Poznańska, niekiedy zwana też zwana w źródłach Toruńską. Od południa znajdowała się brama Krakowska. Usytuowanie tych bram wynika z przebiegu drogi funkcjonującej już w czasach przed lokacją miasta. Biega ona z południa od Krakowa na północ do Płocka i Włocławka. 
Mury otaczające miasto miały dziewięć baszt (licząc w tym dwie wieże bramne), które były rozmieszczone od północy, zachodu i południa, gdyż od wschodu płynęła Bzura i znajdowały się rozlewiska, Łęczyca miała naturalne zabezpieczenie.

Przestrzeń miasta zamknięta obwarowaniami tworzyła regularny czworobok ze ściętymi częściowo rogami. Była rozłożona na dziewięć kwadratów o prawie równych bokach. Blok środkowy przeznaczony był rynek. Regularność została zakłócona przez trzy duże, murowane obiekty. W południowo-zachodniej części miasta był to kościół św. Andrzeja, w północno-wschodniej kościół dominikanów św. Dominika i św. Jacka[3].

Południowo – wschodnią cześć Łęczycy zajmował zamek. Był on włączony w system murów miejskich, ale stanowił też fortyfikację sam w sobie. Zamek znajduję się na sztucznym nasypie wznoszącym się 5 metrów ponad powierzchnię przyległego terenu. Zamek ma plan zbliżony do prostokąta o lekko załamanych bokach, całość wzniesiona jest z cegły pierwotnie w układzie polskich. Mury obwodowe miały wysokość co najmniej 10 metrów, niestety nie widomo jak były zwieńczone[4].

W narożniku południowo – zachodnim znajdowała się wieża na planie zbliżonym do kwadratu, o  boku ok. 10 m,  w górnych kondygnacjach ośmioboczna. Głównym budynkiem mieszkalnym była trzypiętrowa wieża usytuowana w części wschodniej, zbudowana z cegły.  Był to „stary zamek”. Obok wieży mieszkalnej znajdował się budynek zwany „sienią wielką”. W samym narożniku północno – zachodnim był dom o dwu Pietrach, zwany „izbą wielką”, w którym odbywały się zjazdy. Podczas przebudowy  i rozbudowy w 1563 – 65 na zamku wzniesiono nowy dom w narożniku północno – wschodnim. Wtedy też przebito nową bramę zwaną Bramą Wodną. Zamek wraz z przygródkiem, gdzie były budynki gospodarcze, zajmował cały południowo-wschodni narożnik miasta[5].

Na rynku znajdował się ratusz, zapewne murowany, w jego piwnicach mieściło się więzienie. Obok usytuowany był pręgierz. Zabudowa wokół rynku była w części murowana[6].

---

[1] Gazeta Wyborcza, Spacerownik po regionie czyli szlakiem zamków w województwie łódzkim, Zeszyt I, Łódź 2014, s. 2.

[2] Zamki Polskie serwis historyczno – krajoznawczy, (http://zamki.res.pl/leczyca.htm dostęp 2 czerwca 2014)

[3]S. Trawkowki, Atlas Historyczny Polski, województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, część II, Warszawa 1998, s. 82.

[4] Zamki Polskie (http://www.zamki.pl/?idzamku=leczyca 2 czerwca 2014)

[5] S. Trawkowki, op.cit, s. 82.

[6] S. Trawkowki, op.cit, s. 83.

Historia fotografii w skrócie

WSTĘP

Termin fotografia pochodzący od greckich wyrazów „fos”, drugi przypadek „fotos” – światło, oraz „grafo” – piszę, został użyty po raz pierwszy w 1839r. przez J.W. Herschela w okresie pierwszych prób stosowania dagerotypii do wykonywania portretów.

ROZWÓJ FOTOGRAFII
Rozwój fotografii zaczyna się już od pojawienia dagerotypii[1], był on jednak poprzedzony długim okresem wstępnym.  W 1519 r. Leonardo da Vinci skonstruował ciemnie optyczną „camera obscura[2]”. Ten wynalazek jest prototypem wszystkich aparatów fotograficznych. Składa się ona z obiektywu, zamiast którego stosowano początkowo po prostu mały otworek w przedniej ściance aparatu  przepuszczający wąską wiązkę promieni świetlnych, zaciemnionej przestrzeni i szyby  matowej umieszczonej w tylniej ściance, na której promienie te tworzą obraz przedmiotów znajdujących się przed otworkiem.
W roku 1812 Anglik Wollaston stosował jako obiektyw pojedyncze wklęsło – wypukłe soczewki zbierające (menisk), ale obrazu uzyskiwany za pomocą tych soczewek był bardzo  niedoskonały.
Myśl budowy obiektywów achromatycznych, złożonych  jednej soczewki  zbierającej ze szkła kronowego i drugiej rozpraszającej ze szkła flintowego, poddał Anglik Hall (1704 – 1771). Pierwsze obiektywy achromatyczne wykonali Anglicy Bart i Dollond.
Rok 1839 r. jest powszechnie uważany za rok powstania fotografii. Dagurre otrzymywał swoja obrazy za pomocą aparatu fotograficznego i srebrzonych płytek miedzianych, powleczonych emulsją światłoczułą, złożoną z jodku srebra i bromku, wywoływanych za pomocą rtęci i utrwalanych w kąpieli z cyjanku potasowego, później zaś tiosiarczanu potasowego.
Dagerotypy były jedynie oryginałami – unikatami, nie można było uzyskać z nich kopii. Dlatego ogromne zainteresowanie wzbudziła druga metoda uzyskania obrazów za pomocą fotografii, wprowadzona na krótko przed opublikowaniem metody Daguerre’a przez Anglika W.H. Foxa, również w 1839r.. Otrzymywał obrazu na papierze pokrytym chlorkiem srebra utrwalając je za pomocą roztworu chlorku sodowego i bromku potasowego, później zaś – za pomocą triosiarczanu sodowego. Talbot wprowadził metodę, którą już całkowicie można nazwać fotograficzną, gdyż pozwalała na otrzymywanie w aparacie negatywów fotograficznych. Z negatywów tych przez kopiowanie można uzyskać pozytywy. Metodę tę nazwał kalotypią.
Szkot Dawid Octavius Hill żyjący w II poł. XIX w. w Edynburgu. Obrazy jego wykonane techniką kalotypii to wyłącznie portrety – pełne ekspresji, tak mistrzowskie w oddaniu nie tylko rysów, ale i charakter człowieka, że nawet dziś trudno o lepsze.
Postęp techniki fotograficznej był szybki. Kalotypia wyparła dagerotypię, chociaż w praktyce obie te techniki istniały dość długo obok siebie.
W 1851 Anglicy Le Gray i Scott Archer równocześnie zastosowali technikę kolodionową. Płyty musiały być preparowane bezpośrednio przed zdjęciem, naświetlane i wywoływane w stanie mokrym, co ogromnie utrudniało ich zastosowanie. Jednak ta metoda była bardzo szeroko stosowana, ponieważ zdjęcia wykonywane tą metodą były bardziej precyzyjne oraz pozbawione niemal ziarna.
Dopiero w 1871r. angielski lakarz Maddox wprowadził suche płyty o emulsji żelatynowej dając w ten sposób początki materiałowi negatywowemu w takiej postaci, w jakiej znamy do dzisiaj.
Aparaty w owych czasach były duże, nieporęczne i prymitywne; były to wyłącznie aparaty statywowe o formach 13 x18 cm, 18x24cm i zbliżonych. Fotografia amatorska dopiero zaczynała się rozwijać, gdyż pokonywano zbyt wiele trudności technik związane z tym były duże koszty. Dopiero pod koniec tego okresu zaznacza się również tendencje do budowania aparatów mniejszych, mogących uchodzić za ręczne. Zostało to umożliwione przez wprowadzenie czulszych płyt i lepszych migawek pozwalających na wykonanie nie tylko zdjęć czasowych na statywie, ale również aparatem trzymanych w rękach.
Wynalezienie filmu taśmowego w 1887r. oraz filmu podłożu celuloidowym w 1888r. zapoczątkowało nową erę fotografii. Wynalazek ten wykorzystał George Eastman budując pierwszy aparat na film zwijany „Kodak”[3], który wszedł na rynek ze sloganem reklamowym: Ty naciskasz guzik, my robimy resztę. Pierwszy taki aparat na filmy taśmowy z podłożem papierowym, który ukazał się w 1898r..
Rok 1901 był rokiem, kiedy fotografia zaczęła być dostępna dla amatorów.
W 1925 r. zwyciężył film nad płytą. Jest to okres bogaty w wydarzenia i odkrycia na polu chemii, mechaniki i optyki fotograficznej. Aparat statywowy ustępuje miejsca ręcznemu, pojawia się coraz lepiej zbudowany aparat lustrzany oraz precyzyjna migawka centralna sektorowa i migawka szczelinowa.
Jednym z najbardziej ważnych zjawisk tego okresu było powstanie potężnego przemysły fotograficznego, na którym składają się: przemysł chemiczny dostarczający znacznych ilości filmów i papierów fotograficznych, przemysł mechaniczny produkujący seryjne wielkie ilości aparatów fotograficznych i sprzętu pomocniczego, a wreszcie przemysł optyczny.
Okres następny, zaczynający się od ukazania się pierwszego aparatu małoobrazkowego na film perforowany kinowy oraz pierwszego aparatu lustrzanego dwuobiektywowego na film zwijany (Rolleiflex, 1929r.). Nowa sztuka fotograficzna pod wpływem przyrządu, jakim jest aparat małoobrazkowy[4], przeszła od motywów statycznych, klasycznie poprawionych, ale martwych do chwytania życia na gorąco, pokazywanie człowieka w ruchu, przy pracy i w czasie wypoczynku, stała się realistyczna i życia.
Aparat lustrzany dwuobiektywowy, do którego stosowany jest klasyczny materiał negatywowy: film zwojowy o formacie 6x9 cm – góruje nad aparatem małoobrazkowym z dalmierzem przez zastosowaniem matówki.
Druga wojna światowa spowodowała głęboko sięgające zmiany w przemyśle fotograficznym. Wszystkie kraje przemysłowe zaczęły przejmować najlepsze konkurencje niemieckie i ulepszyć je, stwarzając konkrecję dla przemysłu niemieckiego. Związek Radziecki rozbudował przemysł fotograficzny jeszcze w czasie wojny zaczął produkować szereg typów wysokoprecyzyjny i obiektywów. Ponadto podjęto tam również produkcje materiału kolorowego zarówno w postaci filmów odwracalnych, jak i fotografii kolorowej na papierze. Natomiast Czesi stworzyli przemysł fotograficzny produkujący szereg popularnych i precyzyjnych aparatów oraz doskonałe powiększalniki. W Anglii były produkowano aparaty małoobrazkowe typu Leica i szereg lustrzanek dwuobiektywowych typu Rolleicord oraz wiele typów powiększalników. Japonia wzorując się głównie na trzech typach aparatów (Leica, Contax i Rolleiflex), budując kilkadziesiąt modeli ulepszonych. Stany zjednoczone budują własne typy aparatów o zupełnie nowych założeniach konstrukcyjnych importując inne z Niemiec. 
Jednym z najnowszych wynalazków w dziedzinie fotograficznego obrazowania jest fotografia cyfrowa. Odkrycie to cieszy się aktualnie dużym sukcesem. Zawdzięcza go, nad wyraz prostym sposobom otrzymywania obrazu. Metoda cyfrowej rejestracji nie wymaga od fotografującego dokonywania jakichkolwiek, skomplikowanych procesów chemicznych.  [5]

---

[1]  proces fotograficzny, w wyniku którego na metalowej płytce otrzymywany jest unikatowy (bez możliwości jego powielenia) obraz, zwany dagerotypem. Technika ta została opracowana w latach 20. i 30. XIX wieku przez Josepha Nicéphore'a Niépce'a i Louisa Jacques'a Daguerre'a (od jego nazwiska pochodzi jej nazwa), a publicznie ogłoszona w 1839 roku. Był to pierwszy w historii praktyczny proces fotograficzny, a rok 1839 symbolicznie uważany jest za początek fotografii. Dagerotypia dominowała do lat 50. XIX, kiedy wyparły ją inne techniki.

[2] Ciemnia optyczna, skrzynka z otworkiem w przedniej ścianie, z matową szybą w tylnej, na którym powstałe odwrócony obraz ustawionego przed otworem przedmiotu, znana już Arystotelesowi, stosowana przez Arabów w X w.. Stosowana była w XVIII e. przez wielu malarzy i sztycharzy, gł. weduktowych, którzy posługiwali się nią jako przyrządem pomocniczym uławiającym wierne odtwarzania widoków (malarz kładł papier na szybę odbijającej widok i przerysowywał go); wmontowywana na często stolik do rysowania połączony z krzesłem (łac. „komora ciemności”)

[3] Film barwny Kodak Kodachrome zapisał się w istotny sposób w historii Polski. Na filmie Kodak reżyser Romuald Gantkowski wraz z Ewą Curie nakręcili w 1938 jeden z pierwszych filmów barwnych i dźwiękowych w historii Polski, dokument pod tytułem Kraj mojej matki polską kulturę, sztukę, miasta i wsie. Film kolorowy Kodak został wykorzystany we wrześniu 1939 przez amerykańskiego fotografa Juliena Bryana do wykonania fotografii dokumentujących stolicę Polski Warszawę zaatakowaną przez niemieckich nazistów.

[4] aparat fotograficzny, w którym materiałem światłoczułym jest perforowany na brzegach film o szerokości 35 mm - taki jak w przemyśle filmowym. Najbardziej typowym i obecnie właściwie jedynym formatem klatki aparatu małoobrazkowego jest 24×36 mm. Na filmie o standardowej długości mieści się do 28 (sprzedawany jako 24) lub 40 (sprzedawany jako 36) takich klatek numerowanych kolejno X, 00, 0, 1-36(37). Istniały również aparaty małoobrazkowe o formacie klatki 18×24 mm - takie klatki były naświetlane na filmie pionowo i mieściło się ich 2 razy więcej. Pierwszym aparatem małoobrazkowym była Leica skonstruowana przez Oskara Barnacka w 1914 roku.

[5] T.Cyprian, Fotografia. Technika i technologia, Warszawa 1960 r., str. 9 - 15

CZYM SIĘ RÓŻNI UKŁAD BAZYLIKOWY OD HALOWEGO?

W układzie bazylikowym nawy boczne są niższe od nawy głównej dzięki czemu możliwe jest umieszczenie ponad nimi, w ścianach nawy głównej okien zapewniających naturalne oświetlenie nawy głównej. Natomiast nawa główna kościała typu halowego jest oświetlona pośrednio, za pomocą okien umieszczonych w ścianach naw bocznych.

Poszczególne nawy mogą być przykryte wspólnym dużym dachem lub osobnymi podłużnymi dachami dwuspadowymi, stosowane jest też rozwiązanie polegające na przekryciu nawy głównej dachem dwuspadowym, natomiast naw bocznych szeregiem dachów poprzecznych z bocznymi szczytami. Poszczególne nawy mogą być przykryte wspólnym dużym.

Kościoły halowe charakteryzuje zwartość i jednoprzestrzenność (zazwyczaj brak transeptu, brak wyodrębnionego prezbiterium). Liczba naw bywa różna, najczęściej są trójnawowe, niekiedy dwu- lub pięcionawowe.

CZYM SIĘ RÓŻNI STOŁP OD DOŻONU?

Stołp i dożon to wieże obronne. Stołp to wieża, która nie była zamieszkiwana podczas pokoju, służyła tylko do funkcji ostatecznej obrony. Początkowo wieże typu stołp były wolnostojące i przeznaczone do obrony pasywnej, z czasem zaczęto je włączać w obwód obronny zamku i zaopatrywać w elementy zwiększające możliwości aktywnej obrony. Stanowiła ostateczny punkt obrony. Zasadą było umieszczanie wejścia do stołpu tylko w wyższej kondygnacji, poprzez ganek prowadzący z murów lub połączenie z domem pana feudalnego. Po przesuwaniu stołpów coraz bardziej na zewnątrz linii murów, wraz z ewolucją sztuki fortyfikacyjnej, zostały wyparte przez baszty i basteje.

Stołpy są często mylone z Donżonami – wcześniejszymi typologicznie wieżami łączącymi w sobie główne funkcje mieszkalne i obronne zamku. Istnieje także sporo form pośrednich między donżonami a typowymi stołpami, przy czym zazwyczaj dominują cechy jednego z tych obiektów.

Stołpy wywodzą się z mających funkcje mieszkalne donżonów, lecz nie są z nimi tożsame, bo stołpy nie służyły do stałego zamieszkiwania. W II poł. XII w. na obszarze Francji doszło do przekształcenia programu architektonicznego dotychczasowych twierdz. Z jednej rozległej budowli wieżowo–pałacowej, donżonu, który służył za mieszkanie feudała zarówno na co dzień, jak i w trakcie zagrożenia, a także był trzonem całej warowni, powstały dwa oddzielne obiekty:

·         reprezentacyjny oraz mieszkalny pałac – dom zamkowy o wygodnych oraz okazałych wnętrzach, stanowiący miejsce życia dworskiego

·         wieża obronna będąca filarem obrony zamku oraz ostatnim miejscem ucieczki feudała; nie była stworzona do codziennego, wygodnego bytowania właściciela zamku - był to właśnie stołp (zwany też bergfridem)

układ filarowo - skarpowy i przyporowy

WYJAŚNIJ CZYM SIĘ RÓŻNI UKŁAD FILAROWO – SKARPOWY DO PRZYPOROWEGO.

System przyporowy – Konstrukcja składa się z łęków i filarów przyporowych (wież sił). Ciężar sklepień rozłożony jest: na filary wewnętrzne za pośrednictwem służek i na zewnętrzne przypory w postaci filarów przyporowych lub skarp za pośrednictwem łęków umieszczonych nad dachami naw bocznych lub ukrytymi na poddaszu. Po zastosowaniu tego systemu konstrukcje budynków kościelnych można było budować znacznie wyższe i smuklejsze. Mury nawy głównej nie były tak mocno obciążone.

Odmianą systemu przyporowego jest uproszczony system stosowany w tzw. gotyku nadwiślańskim. Jest to konstrukcja filarowo – skarpowa, w której mury nawy głównej są opięte skarpami przechodzącymi przez dach nawy bocznej i łączące się z filarami.

ARCHITEKTURA WCZESNOŚREDNIOWIECZNA ok. II – VII w.

ARCHITEKTURA WCZESNOŚREDNIOWIECZNA ok. II – VII w.

Chrystogram – monogram będący symbolem Jezusa Chrystusa w formie akronimu. Z greki jest to skrót imienia IHΣΟΥΣ (Jezus). W kulturze zachodniej występują wymienne złożenia: "IHS" oraz "IHC" będące odpowiednimi (pierwsza, druga i ostatnia) literami (jota-eta-sigma) greckiego imienia Jezusa: ΙΗΣΟΥΣ (Ἰησοῦς). Napis ten wraz z krzyżem podobno miał ujrzeć cesarz Konstantyn Wielki w czasie wizji przed bitwą z Maksencjuszem w 312 r. przy moście mulwijskim. Skrót w formie "IHS" po raz pierwszy pojawił się na monetach Justyniana II na przełomie VII–VIII wieku.

Czynniki rozwinięcia się kultury chrześcijańskiej:

·         313r. – edykt mediolański, ogłoszony przez Konstantyna Wielkiego. Zaprowadził wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię. Na mocy edyktu nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim.

·         Św. Helena – cesarzowa, matka Konstantyna Wielkiego, pod jego wpływem przyjęła chrzest. Przypisuje się jej odnalezienie relikwii Krzyża Pańskiego. Podzieliła krzyż Chrystusa na trzy części, aby ofiarować je głównym ówczesnym ośrodkom chrześcijaństwa: Jerozolimie, Rzymowi i Konstantynopolowi.

·         Konstantyn Wielki ufundował 9 bazylik.

RODZAJE BUDOWLI:

·      Bazylika

o   3 lub 5 nawowe, wydzielanych kolumnadą i przekrytych drewnianym stropem lub więźbą dachową, odkrytą od wewnątrz. Nawy boczną były niższe od nawy głównej, aby zapewnić dobre oświetlenie oraz swobody przepływ powietrza.

o   Nawa główna zakończona była apsydą, przeznaczoną dla duchowieństwa.

o   Budynek początkowo poprzedza dziedziniec – atrium z sadzawką ( wyobrażenie cząstki raju), otoczoną krużgankami, prawdopodobnie początkowo służąca do chrzczenia wiernych. W późniejszych budowlach atrium znikła, a przedsionek zamknięto drzwiami.

·       BUDOWLE NA PLANIE CENTRALNYM

o   Na rzucie koła lub wieloboku foremnego, szczególnie oktogon (ośmiobok).

o   Spotykaną początkowo w mauzoleach, od połowy IV w. także w baptysteriach.

o   Wzięte ze hierarchii kształtów geometrycznych (starożytność) – koło to świat, to co jest doskonałe.

o   Często z 3 apsydami.

Dodatkowo, wokół budowli na planie centralnym i absyd w bazylikach pojawiają się ambity, czyli obejścia pozwala kace na wędrówkę wiernych wokół miejsc pochówków świętych, przejście katechumenów podczas ceremonii chrztu itp.

BAZYLIKA ŚW. JANA NA LATERANIE (San Giovanii in Laterano) pierwotnie pod wezwaniem ZBAWICIELA – Rzym, ok. 313 – 325, 5 – nawowa, nieorientowana. 

BAZYLIKA ŚW. PIOTRA NA WATYKANIE – do dziś nie zachowana, została zburzona w XVI w., wzniesiona w 366 na miejscu nekropolii, na której znajdował się pochówek św. Piotra. Nad grobem wzniesiono me morią, usytuowaną w transepcie kościoła. 5 – nawowa z atrium. Była ona pierwotną siedzibą papieża. 

BAZYLIKA GROBU ŚWIĘTEGO – JEROZOLIMA – w miejscu męki, ukrzyżowania, złożenia do grobu o zmartwychwstania Jezusa. Była ona trzykrotnie większa od współczesnej budowli. Została zniszczona przez Persów w 614r.Składała się z bazyliki 5 – nawowej z atrium.

BAZYLIKA NARODZENIA PAŃSKIEGO w BETLEJEM – zbudowana została pod koniec lat 20 IV wieku. Od strony wschodniej, zamiast absydy nad grota Narodzenia wzniesiono ośmioboczny budynek, znany dziś tylko z wykopalisk. Sama bazylika została przebudowa za Justyniana, ale konstantyńska struktura murów zachowana jest do dziś. Miała bardzo małe wejście, aby nie wjedzono do bazyliki konno.

W Watykanie zaczynają się pojawią memorie – wznoszone na miejscu męczeństwa np. św. Piotra.  
Miejsce pielgrzymek: Jerozolima, Rzym, Compostela (Hiszpania)

o  ŚW. JAKUB WIĘKSZY (STARSZY), PIELGRZYM -  pielgrzymki do grobu apostoła były w średniowieczu wielką manifestacją uczuć religijnych. Dzięki nim Hiszpanię zaczęto nazywać „Krajem św. Jakuba” . Atrybuty: bukłak, kij pielgrzyma, księga, miecz, muszla, torba, turban turecki, zwój.  Droga św. Jakuba – muszla św. Jakuba – szlak pielgrzymkowy do katedry w Santiago de Compostela. Sięgają IX wieku. W XII akt papieski uznał Compostelę za trzecią po Jerozolimie i Rzymie miejscem świętym. Wówczas Santiago stało się na równi z Rzymem i Jerozolimą jednym z trzech najważniejszych miejsc pielgrzymkowych zachodniej Europy. Pojawia się nowa terminologia: pątnika udającego się do Santiago zaczyna się nazywać peregrino, tak jak swą nazwę miał pielgrzym udający się do Rzymu (romero) czy Jerozolimy (palmero).  W wiekach średnich pielgrzymowano dla umocnienia wiary, odbycia pokuty, spełnienia ślubowania, z prośbą o uzdrowienie lub w celach dziękczynnych. Także wzorce zachowań rycerskich obowiązujące w średniowiecznej Europie nakazywały czczenie miejsc świętych. Ale również miasta i parafie wysyłały pielgrzymów w intencji ważnej dla danej społeczności.

o   KATEDRA w SANTIAGO DE COMPOSTELA – dwupoziomowy kościół jest trójnawową bazyliką z szerokim transeptem, oraz prezbiterium z półkolistą apsydą. Prezbiterium obiega ambit z wieńcem kaplic. Przy wejściu do katedry znajduje się ołtarz ze złotą muszlą, symbolem pielgrzymów i ich patrona św. Jakuba. Obecny kształt fasady jest wynikiem kilku rozbudowań dawnej fasady romańskiej.

EXTRA MUROS – poza murami za miastem, memoria św. Pawła.
Zaczyna się kult Matki Boskiej III w. – W początkach chrześcijaństwa Maryja, matka Jezusa, nie była czczona przez wiernych. Nie znajdujemy również szerszych odniesień w Ewangeliach.  

BAZYLIKA MATKI BOŻEJ WIĘKSZEJ LUB BAZYLIKA MATKI BOŻEJ ŚNIEŻNEJ – bazylika tytularna położona na wzgórzu Eskwilin w Rzymie, rok 386-440. Budowę bazyliki rozpoczęto po soborze w Efezie w 431 roku. Miała stać się jedną z najwspanialszych, obok pozostałych trzech wielkich bazylik, najważniejszych w Rzymie, podkreślającą znaczenie Matki Bożej w Kościele. Silvio Negro znawca Rzymu stwierdził, że bazylika Santa Maria Maggiore wyróżnia się spośród pozostałych. Z zewnątrz przypomina budowlę z XVI wieku, ale wnętrze zachowało wiernie cechy stylu klasycznego, który przetrwał prawie niezmieniony do czasów współczesnych.

BAZYLIKA WIĘKSZA – często nazywana, jako bazylika patriarchalna. Pałac papieski, nazwa sugeruje, że są one częścią pałacu papieskiego – tytuł zarezerwowany dla kościołów własnych patriarchów.

o    Opierając się na tradycji Pentarchii za bazyliki patriarchalne uznawane były odpowiednio:

o    Arcybazylika św. Jana na Lateranie - zgodnie z tradycją kościoła katolickiego uważana za Matkę i Głowę Wszystkich Kościołów Miasta i Świata, katedra papieża - Patriarchy Zachodu.

o    Bazylika św. Piotra na Watykanie - dawniej przyporządkowana patriarsze Konstantynopola

o    Bazylika św. Pawła za Murami - przeznaczona dla Patriarchy Aleksandrii

o    Bazylika Matki Bożej Większej - dla patriarchy Antiochii i Całego Wschodu

o    Bazylika św. Wawrzyńca za Murami - dla patriarchy Jerozolimy

V – VI W. – RZYM – niszczony przez najazdy, upadek cesarstwa w 476 roku władzę i administrację przeniesiono do Mediolanu i Rawenny.

MAUZOLEUM GALLI PLACYDII W RAWENNIE– ufundowane, jako kaplica przy dziś nieistniejącym kościele św. Krzyża. Jest budową grobową Galii Placydii, córki Teodozjusza I Wielkiego, I poł. V w. Na planie krzyża greckiego z kopułą.  Wnętrze zdobił mozaika figuralne, zoomorficzne, roślinne i ornamentalne.

PORFIROGENETA (dosłownie zrodzony w purpurze) – tytuł nadawany niektórym synom lub córkom panującego bizantyńskiego. Istniały ściśle określone warunki, który musiały zaistnieć, zanim można było się nim posługiwać. Kluczowe było urodzenie dziecka w Porfirowej Komnacie Wielkiego Pałacu w Konstantynopolu.

PORFIROWA KOMNATA - Był to wolno stojący pawilon, element kompleksu budynków składających się na Wielki Pałac w Konstantynopolu. Pawilon znajdował się na jednym z wielu pałacowych tarasów. Komnata była od podłogi po sufit w kształcie kwadratu ze zwieńczeniem w kształcie piramidy. Ściany, podłoga i sufit pawilonu były na całej swej powierzchni wyłożone cesarskim porfirem.
Cesarze wschodniorzymscy (bizantyńscy), niezależnie od tego, czy byli Porfirogenetami, byli uważani za osoby na wpół boskie, będące przedstawicielem Boga na ziemi. Waga tytułu Porfirogenety polegała na tym, że napełniała ona osobę go nosząca mistycznością, predestynującą go do roli cesarza. Wiele umów dyplomatycznych mogło być zawartych wyłącznie dzięki temu, że Porfirogenetka została wysłana do obcego kraju, aby pojąć za męża miejscowego władcę. Zasada ta działała również odwrotnie, uzależniając zawarcie traktatu od ożenku Porfirogenety z przedstawicielką obcej dynastii.

PORFIR – potoczna nazwa stosowana do określania magmowych skał wulkanicznych lub żyłowych, posiadających strukturę porfirową.

MAUZOLEUM KRÓLA TEODORYKA WIELKIEGO W RAWENNIE zostało zbudowane ok. 520 – 526 z dużych ciosów kamiennych. W dolnej części, wewnątrz budowli w kształcie dziesięcioboku, umieszczono pomieszczenia rozwiązane na planie krzyża greckiego. W części wschodniej umieszczono sarkofag władcy, na który zaadaptowano antyczną wannę wykonaną z czerwonego porfiru. Nad parterem zbudowano wyższą kondygnację na planie koła, w której umieszczono kaplicę. Całość nakryto kopułą wykonaną z jednego bloku wapienia, została wyprofilowana w kamieniołomie i w całości nałożona na budowlę. W górnej jej części, wzdłuż brzegu, wykonano profile, które mogły służyć jako zaczepy podczas montażu. Możliwe, że taka forma przekrycia nawiązuje do tradycji germańskich, w których dolmeny nakrywano ogromnymi, umieszczonymi w pozycji poziomej głazami. Istnieją także hipotezy sugerujące upadek sztuki budowania i brak umiejętności wykonania kopuły. Inną germańską cechą tej budowli jest zastosowany ornament cęgowy jako fryz poniżej kopuły. Dolną część budowli zdobią nisze zamknięte arkadami a część górną płytkie, podwójne nisze.