Orant w sztuce

Orant, orantka – od łacińskiego słowa orare – modlić się, jeden z najczęstszych motywów sztuki starochrześcijańskiej. Motyw ikonograficzny przestawiającą mężczyznę lub kobietę (częściej) pogrążonych w głębokiej modlitwie. Postacie, ukazywane są w pozycji stojącej frontalnie, w długiej szacie.  Stoją oni z szeroko rozłożonymi, wzniesionymi  rękami, które są skierowane  i otwarte ku królestwu niebieskiemu. Oczy oranta skierowana są także ku niebu. Ten motyw był powszechny w starożytności, poganie wyciągali swe ręce, zależnie od tego, czy wzywali bogów nieba, morza czy podziemia, w kierunku, w którym wyobrażali sobie, iż znajduje się siedziba dawnego bóstwa. Chcieli je niejako dotknąć, nawiązać z nim kontakt.
Również Izraelici modlili się z podniesionymi rękami. Gdy apostołowie i ich uczniowie zaczęli głosić nauki Chrystusa Grekom i Rzymianom, którym ta postawa modlitewna również nie była obca, nie było potrzeby wprowadzenia w tym względzie żadnych zmian czy nowości. Chrześcijanie jedynie wznosili ręce bardziej umiarkowanie, nie tak gwałtownie, jak to często czynili poganie.
Bardzo często przestawia się orantów w połączeniu z innymi symbolami, np. gołębiami z gałązką oliwną (znak pokoju), motywami roślinnymi i pawiami (raj), owieczkami (trzoda wybranych), monogramem Chrystusa albo Dobrym Pasterzem. Znak te wyrażają obrazowo to samo, co napisy na kamieniach nagrobnych, które życzyły zmarłym pokoju (PAX), niebieskiej ochłody (refrigerium), czy życia w Chrystusie albo też mówiły, że już osiągnęli oni te dobra. Znajduję się często obok nich naczynie (scrinium) ze zwojami wyraża myśl, że są chrześcijanami dobrze pouczonymi w wierze.
Modlitwa w postawie stojące stającej przystoi człowiekowi ochrzczonemu, bo zmartwychwstał on z Chrystusem; postawa ta jest wyrazem głębokiej czci dla najwyższego Pana i gotowości do wędrówki – Rozpostarte ramiona przypominają znak ukrzyżowanie Zbawiciela. – Ręce wzniesione wyrażają wyzwolenie z ziemskich więzów do Niego, pragnienie pochwycenia najwyższego dobra, gotowość złożenia sienie w ofierze, otwarcie się na przyjęcie łaski.  Gest oranta symbolizuje otwartość, bezbronność i poddanie się boskim wyrokom, a także uwielbienie nie jest jednak gestem pokory.
Pojawiające się w katakumbach przestawienia typów starotestamentowych, np. Noego, trzech młodzieńców w piecu ognistym, jako orantów,  w niczym nie zmieniają symbolicznej wymowy tych postaci. Pośrednio przecież także te typy są niejednokrotnie symbolami chrześcijan uratowanych dla wiecznego zbawienia od prześladowań i śmierci.
Chętnie przestawiano również Najświętszą Dziewicę i Matkę Boga, Maryję, jako orantkę najściślej zjednoczony z Bogiem wzór wszystkich modlących. Najczęściej w sztuce bizantyjskiej.

Bibliografia

D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej,  Warszawa 1990.
K. Mikocka – Rachuba, Słownik Szkolny. Terminy i pojęcia z wiedzy o sztuce, Warszawa 1994
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2003 

Płaskorzeźba na nagrobku chrześcijańskiej egipskiej kobiety.

Kapitel w kaplicy w opactwie z miejscowości Cruas (Francja)

Orantka - fragment malowidła z cubiculum Velatio w katakumbach Pryscylli, koniec III wieku

Święty Apolinary w pozie oranta - fragment mozaiki z absydy bazyliki Sant'Apollinare in Classe w Rawennie, VI wiek

Miłość dworska - notatka

RELACJE MIĘDZY KOBIETĄ, A MĘŻCZYZNĄ – MIŁOŚĆ DWORSKA
MIŁOŚĆ – symbolizuje, podobnie jak większość innych cnót – młoda kobieta.

We wczesnym średniowieczu kobietę postrzegano, jako spadek po biblijnej Ewie, silny wpływ Starego testamentu.
W IV wieku powstają pierwsze klasztory kobiece. Kobietę, jako zakonnice zaczęto traktować inaczej niż inne. Uważają, że kobiety które wstępują do klasztoru stają się mężczyznami oraz że wywodzą się od drugiej Ewy.
Od XII wieku następuje przełom w kulturze, nowa formuła dworska pod wpływem trubadurów i truwerów. Wyprawy krzyżowe powodują, że kobieta przejmuje obowiązki męża.
Kochanek określany jest jako sokół, ptak bardzo cenny, długo się go oswaja i trzeba się nim bardzo opiekować. Kobieta określana, jako zdobycz, trofeum.

CODEX MANESSE – GROΒE HEIDELBERGER 1305 – 1340

Najważniejszy zbiór średniowiecznej poezji niemieckiej spisany na pergaminie i bogato zilustrowany. Autorami zebranych w księdze utworów są szlachetnie urodzeni muzycy i poeci liryczni zwani minnesingerami. Inspiracją dla nich była twórczość francuskich trubadurów. Księga zawiera utwory 139 autorów i 137 wyjątkowej urody miniatury przedstawiające minnesingerów i ich herby.
MINNESINGERZY LUB MINNESÄNGERZY – średniowieczni, niemieccy, arystokratyczni poeci liryczni i muzycy XII-XIV w. Piewcy miłości i piękna, którzy wykonywali sami swe ballady i pieśni, tworzone pod wpływem francuskich trubadurów. Prowadzili wędrowny tryb życia.

Symboliczny zapis nowych zwyczajów -  traktaty miłosne.

SYMBOLIKA:

GRA W SZACHY –  przenika do kultury europejskiej z Arabii gra kochanków, miłość postrzegana jako inteligentna gra, miłosne stracie intelektualnych, poważne starcie, a nie tylko zabawa.
KOBIETA, JAKO W ROLI SENIORA (drabina feudalna), odmienne rola kobiety, zyskuje władze nad kochankiem (wasalem). Mężczyzna klęczący, dający podarunek kobiecie.

SYMBOL RÓŻY CZERWONEJ I BIAŁEJ-  trubadurzy opiewali w swych poezjach piękno róż. Dante porównał do nich rajską miłość. Poemat Powieść o róży (Roman de la Rose), napisany przez Guilleme de Lorris, umiejscowiony jest w ogrodzie pełnym róż.  Czerwona róża kojarzona była z seksualnością. Symbol kwiatu otoczonego kolcami stał się znakiem miłości, która wiąże się z pokonywaniem przeciwności. Natomiast białe róże i plecione z nich wianki symbolizowały czystość, a przez obronę kolcami przed zerwaniem – w szczególności ochronę dziewictwa.
 WSPINACZKI PO DRABINIE – symbol wędrówki, drogi po zwycięstwo.
 Łowienie ryb alegoryczna próba łowienia serca.
PIEŚŃ PORANNA – mężczyzna pozostaje w łóżku, a kobieta wychodzi. Mężczyzna w łóżku  - chory z miłości, czasami nieodwzajemnionej.
SOKÓŁ – drogocenny ptak, tylko stan rycerski mógł polować. Jest solarnym symbolem zwycięstwa, zwierzchności , ducha, światła i wolności. Sokół z głową przykrytą kapturem symbolizuje nadziej – uwolniony zerwie się do lotu o odzyska wolność bądź usidlenie przez miłość.
ŁÓDŹ – wyprawa do ziemi świętej, morski sztorm – dwie postacie, które walczą ze sobą.

TANIEC – przez taniec kochankowie mogli się dotykać, erotyzm.
SERCE – trzymane w rękach (nagrobki), symboliczne źródło uczyć – miłość współczucia, miłosierdzi, radości i smutku. Często utożsamiano z duszą. W przedstawieniach ikonograficznych serce przybiera często formę zbliżoną do wazonu, do którego wlewa się lub przechowuje miłość.
Najlepszym czasem na miłość jest wiosna i wczesne lato. Zima kojarzy się z nieodwzajemnioną miłością. Kochanką sprzyja przyroda. Przedstawienia kalendarzowe (kwiecień, maj), najczęściej polowanie, przejażdżki, w ogrodach.
PARA KOCHANKÓW Z KOŁEM FORTUNY – los zmienny jest
PRZEDSTAWIENIE Z KWIATAMI ( oznaka kobiecości i płodności): różami, goździkami, niezapominajki
MISA Z WODĄ,  a w niej chłodzi się winno – symbol czystości
PRZEDSTAWIENIA W ŁAŹNI – późny XV wiek. – wspólna kąpiel, przepełnione erotyzmem.

DAWID I BATSZEBA – postacie biblijne – bardzo często przedstawiane – sceny łóżkowe, podręczniki – jak wygląda stosunek.
Uriasz pod komendą Joaba brał udział w oblężeniu ammonickiej twierdzy Rabba, Batszeba nawiązała romans z królem Dawidem. Rozpoczął się od tego, że Dawid dostrzegł z balkonu swojego pałacu w Jerozolimie kąpiącą się Batszebę.

BETSZEBA WYCHODZĄCA Z KĄPIELI -  Hans Memling
Obraz jest częścią większego dzieła podzielonego z niewiadomych przyczyn w XVII wieku. Do obecnych czasów zachowały się jedynie dwa fragmenty. Pierwszy przedstawia Batszebę wychodzącą z kąpieli a drugi, pochodzący z lewego górnego rogu obrazu, jej męża, króla Dawida wraz z młodym chłopcem stojącym w krużganku pałacu.

W średniowieczu powstają poradniki miłosne
Przedstawienia pałacu miłości – 3 bramy – 3 rodzaje kobiet: miłość, pożądanie,…………..
SĄDY MIŁOŚCI – gra na dworze, polegała na zadawaniu pytań dotyczących miłości.
W ikonologii astrologicznej, jako dzieci Wenus.
Ogrody – ogrody miłości, fontanny młodości, młodość sprzyja miłości.

ZWIERZĘTA:
KRÓLIK – Płodność, księżyc, ciągła odnowa życia, seksualność, pożądanie, brak zasad; obłęd, wiosna, Wielkanoc, zmysłowość
ŁABĘDŹ - doskonałość, piękno, czystość, szlachetność, godność, samotność, wdzięk, muzykę, poezję, płodność, zazdrość, śmierć, obłok, mgłę, wieczność, śnieg, lato, czas, przemijanie, słońce, tajemnice.
PIES – symbol wierności, czujności i przywiązania. Symbol wiernej miłości: Łapaj, pies Tristana, bardzo kocha swojego właściciela. Marek rozkazuje go wypuścić, kiedy kochankowie uciekają do lasu moreńskiego, bo liczy, że właśnie Łapaj zaprowadzi go do Tristana i niewiernej żony. Wytresowany pies nie szczeka, by nie zdradzić swego pana.
MOTYW PRZEGLĄDANIA SIĘ W LUSTRZE, źródle, w oczach ukochanej. od najdawniejszych czasów stanowiły symbol prawdy, jasności i czystego serca ludzkiego.

XIV/XV  - krytyka miłości objawiająca się w dekoracjach np. kobieta siedząca na mężczyźnie, Pani miłości. Torturowanie serca mężczyzny. Wyrywanie serca , spłaszczanie na kowadle, heblowanie.
Kobieta, jako władczyni nad kochankiem, który ślepo ją kocha, klęka na kolana, oddaje się jej. 

CHRISTINE DE PISAN LUB DE PIZAN (ur. w 1364 w Wenecji – zm. około 1430), Francuzka, pierwsza europejska zawodowa literatka (pisarka, krytyczka literacka i retoryczka, autorka 41 publikacji), uznawana też za pierwszą feministkę, twórczynię dyskursu feministycznego, która protestowała przeciwko mizoginii i dominacji mężczyzn w społeczeństwie (czyli społeczeństwu patriarchalnemu) oraz promowała udział kobiet w nauce, polityce i sztuce.

OPOWIEŚĆ O RÓŻY – bohaterem jest kochanek, wszystko mu się śni.

AMOR – strzelający, symboliczny przekaz, Amor strzela zawsze w oko.