·
OD OKRESU ROMAŃSKIEGO, OŁTARZ DZIELI SIĘ NA:
o Ołtarz
główny – umieszczany w prezbiterium
o
Ołtarze boczne –
w kaplicach lub nawach bocznych.
·
Retabulum
– w XI w., płaskorzeźbiona lub
malowana nastawa ołtarzowa, ustawiana w tylniej część ołtarza na mensie lub
osobnej podbudowie.
o Chór,
przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj
wydzielona od nawy głównej lekkim podwyższeniem, balustradą i tęczą; wyodrębniona
także w bryle zewnętrznej.
·
Dla gotyku charakterystyczny był ołtarz
szafiasty:
·
Początkowo w
formie à tryptyku, później à
pentaptyk.
o Tryptyk –
poliptyk składający się z trzech części: środkowej – nieruchomej i dwóch
ruchomych zamykanych skrzydeł.
o Pentaptyk
– poliptyk składający się z
pięciu części: szafy środkowej, dwóch nieruchomych skrzydeł bocznych i dwóch
skrzydeł ruchomych, zamykających część środkową.
o Dyptyk
– nastawa ołtarzowa, składa z dwóch ruchomych
skrzydeł, podzielonych zwykle na części à kwatery.
o Też ołtarzyki przenośne z kości słoniowej,
zdobione po wewnętrznej stronie scenami ze Starego
i Nowego Testamentu.
o W gotyku forma została wzbogacona trójkątnymi
szczytami lub filarami.
·
Nastawa łączyła się z mensą,
najczęściej za pośrednictwie tzw. predelli i zamykała się ruchomymi skrzydłami pokrytymi po
obu stronach malowidłami lub płaskorzeźbą.
o
Predella -
(inaczej gradus), niska ścianka zwykle nieco
krótsza niż długość mensy zdobionej malowidłem lub płaskorzeźbą, stanowi
podstawę retabulum. Predella powstała i rozwinęła się w okresie
gotyku w miarę rozwoju nastaw ołtarzowych. W Kościele rzymskokatolickim po
Soborze trydenckim pośrodku predelli umieszczane było często tabernakulum.
·
Zwieńczenie – znajdowało się ponad retabulum.
·
Tabernakulum
– rozwinęła się forma dekoracyjna.
·
Ołtarze przyścienne, architektoniczne – popularne w
renesansie. Nastawia stanowiąca kilkukondygnacyjna kompozycja arch.-rzeźb. z
obrazkiem lub rzeźbą w polu środkowym.
·
W baroku – cechowała bardzo
bogata dekoracja rzeźb (np. zwieńczenia w formie glorii, jak w monstrancji.
o
Typ ołtarza baldachimowego.
·
Ołtarz w rokoku –
miał bogate złocenia, formy ażurowe i układ kulisowy.
·
W ołtarzu klasycystycznym przeważały
formy arch.
·
Współczesna liturgia zaleca ustawianie
w formie mensy wolnostojącej wysuniętej w stronę nawy, zmniejszanie liczby
ołtarzy bocznych i prostotę w ich zdobieniu.
·
Portatyl –
(ołtarzyk tablicowy) od
VII w., małe przenośne ołtarze, głównie z metalu lub kości słoniowej.
o
Upowszechniły się za czasów Karola Wielkiego i
posiadali je w swoich skarbach praktycznie wszyscy książęta.
o
Ołtarz taki zwykle nazywano "kamieniem
świętym" i służył w czasie podróży do sprawowania liturgii mszalnej. W
późniejszym okresie ołtarz ten zastąpił zestaw miniaturowych sprzętów mszalnych
wykorzystywanych przez kapelanów wojskowych lub duchownych przynoszących
sakrament chorych tzw. wiatyk.
o
Ołtarze tego typu składały się z
niewielkiej, czworobocznej kamiennej płyty zaopatrzonej w uchwyty przydatne w
podróży.
o
W X wieku portatyle wytwarzane były
także z kryształu górskiego w metalowej oprawie, a także ze szkła szafirowego,
drewna, macicy perłowej i podobnych materiałów.
o
Płyta ozdabiana była napisami, płaskorzeźbami,
rysunkami wyrytymi w kamieniu lub kruszcowej oprawie. Zgodnie z regułami na
portatyl powinien być wykonany z jednolitej bryły kamienia na tyle grubej, aby
w środku znalazło się miejsce na relikwie, a na nim kielich i hostia, ale i
puszka z komunikantami do konsekracji. Do wnętrza ołtarzyka prowadziło wyżłobienie
do otworu symbolizującego grób sepulchrum,
umieszczone pośrodku ołtarza, a zamykane płytą kamienną sigillum zamocowaną za
pomocą poświęconego cementu.
o
Na płycie dodatkowo odciskana była
lakowa pieczęć biskupia. Dodatkowo od spodu portatylu zamieszczano informacje o
fundatorze, dacie konsekracji i imiona świętych, których relikwie umieszczono w
ołtarzyku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz