Orant w sztuce

Orant, orantka – od łacińskiego słowa orare – modlić się, jeden z najczęstszych motywów sztuki starochrześcijańskiej. Motyw ikonograficzny przestawiającą mężczyznę lub kobietę (częściej) pogrążonych w głębokiej modlitwie. Postacie, ukazywane są w pozycji stojącej frontalnie, w długiej szacie.  Stoją oni z szeroko rozłożonymi, wzniesionymi  rękami, które są skierowane  i otwarte ku królestwu niebieskiemu. Oczy oranta skierowana są także ku niebu. Ten motyw był powszechny w starożytności, poganie wyciągali swe ręce, zależnie od tego, czy wzywali bogów nieba, morza czy podziemia, w kierunku, w którym wyobrażali sobie, iż znajduje się siedziba dawnego bóstwa. Chcieli je niejako dotknąć, nawiązać z nim kontakt.
Również Izraelici modlili się z podniesionymi rękami. Gdy apostołowie i ich uczniowie zaczęli głosić nauki Chrystusa Grekom i Rzymianom, którym ta postawa modlitewna również nie była obca, nie było potrzeby wprowadzenia w tym względzie żadnych zmian czy nowości. Chrześcijanie jedynie wznosili ręce bardziej umiarkowanie, nie tak gwałtownie, jak to często czynili poganie.
Bardzo często przestawia się orantów w połączeniu z innymi symbolami, np. gołębiami z gałązką oliwną (znak pokoju), motywami roślinnymi i pawiami (raj), owieczkami (trzoda wybranych), monogramem Chrystusa albo Dobrym Pasterzem. Znak te wyrażają obrazowo to samo, co napisy na kamieniach nagrobnych, które życzyły zmarłym pokoju (PAX), niebieskiej ochłody (refrigerium), czy życia w Chrystusie albo też mówiły, że już osiągnęli oni te dobra. Znajduję się często obok nich naczynie (scrinium) ze zwojami wyraża myśl, że są chrześcijanami dobrze pouczonymi w wierze.
Modlitwa w postawie stojące stającej przystoi człowiekowi ochrzczonemu, bo zmartwychwstał on z Chrystusem; postawa ta jest wyrazem głębokiej czci dla najwyższego Pana i gotowości do wędrówki – Rozpostarte ramiona przypominają znak ukrzyżowanie Zbawiciela. – Ręce wzniesione wyrażają wyzwolenie z ziemskich więzów do Niego, pragnienie pochwycenia najwyższego dobra, gotowość złożenia sienie w ofierze, otwarcie się na przyjęcie łaski.  Gest oranta symbolizuje otwartość, bezbronność i poddanie się boskim wyrokom, a także uwielbienie nie jest jednak gestem pokory.
Pojawiające się w katakumbach przestawienia typów starotestamentowych, np. Noego, trzech młodzieńców w piecu ognistym, jako orantów,  w niczym nie zmieniają symbolicznej wymowy tych postaci. Pośrednio przecież także te typy są niejednokrotnie symbolami chrześcijan uratowanych dla wiecznego zbawienia od prześladowań i śmierci.
Chętnie przestawiano również Najświętszą Dziewicę i Matkę Boga, Maryję, jako orantkę najściślej zjednoczony z Bogiem wzór wszystkich modlących. Najczęściej w sztuce bizantyjskiej.

Bibliografia

D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej,  Warszawa 1990.
K. Mikocka – Rachuba, Słownik Szkolny. Terminy i pojęcia z wiedzy o sztuce, Warszawa 1994
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2003 

Płaskorzeźba na nagrobku chrześcijańskiej egipskiej kobiety.

Kapitel w kaplicy w opactwie z miejscowości Cruas (Francja)

Orantka - fragment malowidła z cubiculum Velatio w katakumbach Pryscylli, koniec III wieku

Święty Apolinary w pozie oranta - fragment mozaiki z absydy bazyliki Sant'Apollinare in Classe w Rawennie, VI wiek