KOŚCIÓŁ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH W SZYDŁOWIE

KOŚCIÓŁ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH W SZYDŁOWIE

Niestety nie jest znana dokładna data powstanie kościoła, ponieważ całe archiwum miejsce spłonęło w XIX w., a parafialne podczas II wojny światowej.  Najprawdopodobniej pochodzi on z przełomu XIV i XV w., a przebudowywany w XVI i XVII w. Kościół p.w. Wszystkich Świętych jest najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Szydłowa[1].
Gotycki kościółek, położony na wzgórku poza obrębem murów miejskich. Mimo częściowej przebudowy zachował charakter gotycki. Zbudowany na  miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła bądź kaplicy, która stanowiła ośrodek kultu w przedkolacyjnym Szydłowie.
Jest to kościół o prostej budowie, zwartej formie architektonicznej typowej dla wiejskich kościołów parafialnych lub kościołów – kaplic związanych z siedzibami możnych tego okresu. Jest niewielkich rozmiarów, kamienny, jednonawowy orientowany z wyodrębnioną częścią prostokątnego prezbiterium, z którym sąsiaduje zakrystia.; a od zachodu nawa graniczy z kruchą. Na rogach widoczne są ukośne szkarpy.  Zarówno nawa jak i nieco niższe od prezbiterium, kryte są dość stromym dachem dwuspadowym i gontem; natomiast zakrystię i kruchtę pokrywa dach pulpitowy, Otwory drzwiowe (główne – od zachodu; boczne od południa oraz wewnętrzne – pomiędzy prezbiterium a zakrystią).
We wnętrzu prezbiterium i nawę rozdziela ścian tęczowa z półkolistym łukiem. Ściany zarówno prezbiterium, jak i nowy pokrywają gotyckie tynki i polichromie figuralne. Dotąd historycy sztuki dzielą istniejące malowidła na dwie, niekiedy nawet trzy fazy chronologiczne i datują je kolejno na lata ok. 1370r., połowę XV wieku i drugą poł. XV w[2].
Po zniszczeniu przez upływ czasu i pożar albo w wyniku nastania nowej estetyki kolejnych epok zatynkowano gotyckie malowidła, pokrywając ściany nową dekoracją. Wtórnie tynki wyrównały charakterystyczne dla wieków średnich chropowate i falujące wyprawy ścian. Taki stan trwał do 1944r., kiedy to podczas pożaru, który strawił całą więźbę dachową, pod wpływem temperatury odwarstwiły się późniejsze tynki, ukazują gotyckie polichromie. Niestety, w sposób niefachowy usunięto wtedy większość wtórnych wypraw i nie zabezpieczono średniowiecznych dekoracji malarskich[3].

Dekoracje malarskie ścian umieszczone są w poziomo biegnących sterach. Z ok. 1370r. pochodzą malowidła w dolnej części ścian – poniżej posadzki. W glifach okiennych umieszono gotyckie ornamenty. W prezbiterium ukazano fryzy z dwoma cyklami.

Na dole południowej ściany prezbiterium umieszczony został fryz „Siedmiu Radości Najświętszej Maryi Panny”. Kwatery ze scenami ukazującymi się kolejno: Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Ofiarowanie Pana Jezusa w Świątyni, Zmartwychwstanie Pana Jezusa, Wniebowstąpienie Pana Jezusa, Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny[4]. 

Natomiast na ścianie północnej przedstawiono cykl Siedmiu Grzechów Głównych. Pary postaci siedzące na zwierzętach – symbolizujące poszczególne występki, zmierzają w stronę paszczy Lewiatana. Niestety stan zachowania malowideł przed konserwacją, nawet po zakończeniu prac, uniemożliwia identyfikacje poszczególnych grzechów. Czytelne są jedynie pycha oraz nieczystość.

W górnej części ścian prezbiterium, datowany na poł. XV wieku, umieszczono Cykl Pasyjny – czyli sceny związane z Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem Chrystusa. Są to tzw. „malowidła czerwonotłowe”, wykonane najprawdopodobniej przez warsztat malarzy czeskich. W dwóch poziomach pasach, podzielonych jeszcze kwatery widnieją kolejno: Wjazd Pana Jezusa do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, Modlitwa Pana Jezusa w Ogrójcu, Pojmanie Pana Jezusa, Pan Jezusa przed Annaszem, Pan Jezus przed Kajfaszem, Pan Jezusa przed Piłatem, Biczowanie Pana Jezusa, Cieniem ukoronowanie Pana Jezusa, Naigrywanie[5].

Na ścianie wschodniej widnieje: Opłakiwanie Jezusa, Złożenie Pana Jezusa do grodu, Zmartwychwstanie Pana Jezusa, Wniebowstąpienie Pana Jezusa.

W nawie świątyni polichromie pokrywają ściany północną, tęczową i część zachodniej oraz łuk tęczowy. Na ścianie północnej odczytano dotąd jedynie fragment XV – wiecznego przedstawienia Sądu Ostatecznego, również należące do typu „malowideł czerwono barwnych”. W centralnej części tej monumentalnej malarskiej sceny widnieje Chrystus w mandorli w otoczeniu Maryi, apostołów o świętych. Aniołowie grając na trąbach ogłaszają nadejście Sądu Ostatecznego.

Łuk tęczowy zdobią cztery medaliony z wizerunkami najprawdopodobniej proroków oraz dekoracyjna rozeta.
Na wszystkich ścianach świątyni zachowało się 12 zacheuszków (krzyż w kole) – miejsca konsekracji kościoła.

Posiada prostokątną nawę, prezbiterium krótsze i węższe, przy którym dobudowano później zakrystię. Również późniejszy jest przedsionek przy nawie od zachodniej strony. Na ścianach prezbiterium wyryte w tynku daty i nazwiska - być może robotników zatrudnionych przy odbudowie zniszczonego w tym czasie pożarem kościoła: np.: Frater Matias 1565. Dach gontowy, okna ostrołukowe w ciosanych gotyckich oprawach.

W kościele znajdują się trzy portale: od południa do nawy - ciosowy, ostrołukowy, profilowany; od zachodu - kamienny, ostrołukowy, z profilowaną arkadą; z prezbiterium do zakrystii - ciosowy, ostrołukowy, z późniejszym stiukowym gzymsem.

Wewnątrz znajdują się pozostałości gotyckiej polichromii, dzieło czeskich mistrzów z ok. 1370 roku[6]. Schowane pod tynkami przez długie wieki, ujrzały światło dzienne po pożarze pod koniec II wojny. Freski  w prezbiterium i na ścianach świątyni przedstawiają sceny o ostatnich dni ziemskiego życia Jezusa (od wjazdy Jezusa do Jerozolimy w Niedzielę Palmową do Wniebowstąpienia), oraz dwa  piękne cykle : Siedem Radości Maryi  i Siedem Grzechów Głównych, gdzie każdy grzech wyobrażony jest przez inne zwierzę, na którym grzesznicy wjeżdżają do piekła.

Kościół był odnawiany w połowie XVI w. Zniszczony pożarami w roku 1630 i 1742. W 1836 roku został odnowiony i otynkowany wewnątrz.

 Kościół został spalony w 1944 r. w czasie II wojny światowej w wyniku działań Armii Czerwonej. Po wojnie został odbudowany.  Odkryto wtedy, pod warstwami tynku, niezwykle piękną polichromię gotycką , wg najnowszych badań, z roku 1370.

 Obecnie prowadzone są  prace konserwatorskie przy odnawianiu gotyckiej polichromii wnętrza[7].

---

[1] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892, t. XII, s.96.

[2] J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984, s. 209.

[3] W. Krassowski, Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach polskich, Warszawa 1990, t. 2, 56.

[4] K. Polit, Malowidła ścienne w kościele Wszystkich Świętych w Szydłowie, Kraków 1959, s. 1.

[5] Katalog zabytków sztuki w Polsce, red. B. Wolff i Z. Łoziński, Warszawa 1959, t. III, s.76 -77.

[6] J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, op.cit.,s. 209.

[7] C. Jędrzejewski, op.cit, s.413 – 414.